رهاوردهای جامعه شناسی برای مطالعات گردشگری

اشتراک گذاری

عضو هیئت علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی گفت: از لحاظ تعداد رشد جمعیت گردشگران بین المللی از 940 میلیون در سال 2010 به 1035 میلیارد در سال 2012 رسیده است که نرخ رشد 5.3% را نشان می­دهد.

به گزارش ستاد پژوهشی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی دکتر ندا رضوی زاده در سخنانی با عنوان «رهاوردهای جامعه شناسی برای مطالعات گردشگری» افزود: تعریف گردشگری از منظر سازمان جهاني گردشگري ملل متحد (UNWTO) (1991) عبارتست از: « فعاليتها يا مسافرت اشخاصي كه براي گذران فراغت، انجام تجارت و اهداف ديگر به نقاطي خارج از محيط معمول زندگي­شان مي روند و در آنجا مي مانند و انجام اين فعاليتها به قصد گرفتن مزد از محل بازديد شده نيست»

وی اظهار داشت: جان اوری گردشگری (2005) را فعالیتی مفرح، مخالف با نام کار سازماندهی شده و نظم داده شده می­داند و عنوان می کند: روابط توریستی از حرکت و اقامت مردم در مقاصد مکانی مختلف نشات می‌گیرد که مستلزم جابجایی فضایی یعنی مسافرت و یک دوره‌ اقامت کوتاه و موقتی در مکان یا مکان‌های جدید، بیرون از مکان‌های معمولی اقامت و کار با تمایلی آشکار برای بازگشت به خانه است. همچنین مکان‌هایی که مورد توجه گردشگر قرار می‌گیرند برای هدف‌هایی که مستقیما برای کار با درآمدند نیستند و به طور نرمال تضادهای مشخصی با کار(پرداختی یا غیرپرداختی) دارند. وی گردشگری را فرصتی برای تجارب متفاوتی از زندگی روزمره حاصل می داند.

این پژوهشگر در بیان شرایط گردشگری از دید اریک کوهن (2004) گفت: از نظر کوهن گردشگری باید 1- تداوم داشته باشد، 2- داوطلبانه باشد ، 3- جهت داشته باشد، 4- دارای مسافت باشد، 5- تناوب که متمایز از مسافرکاری با سفر منظم یا یک روزه است و 6- دارای هدف  باشد.

دکتر رضوی زاده همچنین افزود: از نظر کوهن انواع نقش های گردشگر بخشی: شامل 1-کسانی که برای استفاده از چشمه های اب معدنی و .. مسافرت میکنند.در طول قرن 20 کاهش یافته است 2-دانشجویان 3-زائران 4 –بازدید کنندگان کشورهای  سابق شان، مهاجران و یا فرزندانشان که کشورهای قدیم شان را بازدید می کنند5- شرکت کنندگان همایش ها : رو به افزایش و مهم در قرن حاضر 6-مسافرت به قصد تجارت:مهم ترین گونه گردشگری بخشی 7-کارکنان گردشگری 8-بازدیدکنند های اداری: نظیر دیپلمات ها  است.

وی افزود: کوهن از مفاهیم «نهاد» و «نهادی شدن» استفاده کرده است، از نظر وی گردشگری نهادمند: گردشگر توده­ای سازمان­دهی­شده  (Organized mass tourist) و گردشگر توده­ای انفرادی (Individual mass tourist) و گردشگری نهادی نشده: سیاح  (explorer) و  خانه به دوش (drifter) است که ارتباط کم با موسسات گردشگری دارد.

وی در توضیح گردشگری نهادی معاصر گفت: گردشگری نهادی معاصر شامل یک صنعت عمده، فروش تور در قالب یک بسته استاندارد شده و تولید انبوه، تعیین قبلی همه رفت و آمدها، مکان هایی که بازدید می شود، نظارت کامل موسسات گردشگری از اول تا به آخر و وجود امنیت و آرامش است.

وی با اشاره به اینکه گردشگری توده ای در مقابل گردشگری سنتی است، در تشریح آن اظهار داشت: عمده­ترین هدف آن گذران اوقات فراغت است نه تحصیل علم و تجربه. غیر مخاطره آمیزاست، بیشتر انفعالی و به جای مخاطره آمیز، دشوار و پرفعالیت است. جمع کثیری از مردم در آن مشارکت دارند نه عده معدود دارای توان مالی و جسمی و روحیه ماجراجو. کمتر به درج سفرنامه و خاطرات می انجامد. بیشتر از گردشگری سنتی بر جامعه میزبان اثر دارد. حاکمیت ساز است و با عمق و مدت نسبتا کم است.

عضو هیئت علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی گفت: در جامعه شناسی به بسترهای اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی پرداخته می­شود که عرضه و تقاضای گردشگری را ایجاد می­کند. این بسترها با انگیزه­ها، ارزش­ها، نیازها، خواست­ها، ترجیحات، ویژگی­های دموگرافیک (سن، جنسیت، تحصیلات، طبقه)، تحولات تاریخیِ اقتصادی، تکنولوژیک و فرهنگی رابطه دارد.

دکتر رضوی زاده افزود: در این وجه به کیفیت و خصوصیات فعالیت، رفتار و تجربه­ گردشگر در مقصد، فعالیت و رفتار جامعه میزبان، سبک زندگی گردشگر در  مقصد، کمیت و کیفیت تعاملات گردشگر – میزبان پرداخته می­شود.

وی در بیان آثار گردشگری عنوان کرد: تقسیم کار، اشتغال، توزیع درآمد، قشربندی، نهاد خانواده، کیفیت زندگی و سبک زندگی میزبانان، تغییرات جمعیت­شناختی، مهاجرت، تغییرات فرهنگی، همچنین متغیرهای مختلف (مدت ماندگاری، تعداد، نوع و ترکیب گردشگران) بر  جامعه مقصد اثر می گذارد.

وی با اشاره به اینکه حوزه های مورد بررسی می تواند فرهنگ، خانواده و جنسیت، خرید و مصرف، کار و فراغت، نابرابری، سیاست و دولت باشد؛ به تشریح هر حوزه پرداخت.

پژوهشگر پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی در باب زمینه های فرهنگی گفت: فرهنگ افراد را ترغيب مي كند كه براي جستجوي هويت يا روحيه گرفتن، خود را از فعاليتهاي مربوط به شغل خود دور سازند.

وی افزود: جاذبه های فرهنگی شامل:  

  1.  موقعیت فرهنگی و قومی
  2. موقعیت مذهبی و دینی
  3. قدمت تاریخی
  4. موقعیت معماری و شهرسازی
  5. اماکن و رویدادهای فرهنگی (جشنواره ها، موزه و...)
  6. موقعیت منحصر به فرد در خدمات دهی و پذیرایی

است.

وی در ادامه فرایندهای فرهنگی را در دو بخش گردشگری سنتی (ماقبل تجاری و کالایی شدن)  و گردشگری مدرن عنوان و به تشریح این دو پرداخت.

دکتر رضوی زاده آثار مثبت فرهنگی را چنین برشمرد: مساعد کردن زمینه نابودی  پیش داوری های شوم، همبستگی اجتماعی و همدلی جامعه بشری، آشنایی متقابل انسان ها (گفتگوی فرهنگی)، کاهش فاصله میان طبقات اجتماعی (دموکراتیزه شدن)، کسب تجربه، بازسازی و پرورش شخصیت انسانی.

همچنین وی در بیان آثار منفی گفت: تعامل گردشگر و میزبان در فرصت کوتاه سفر آن قدر گسترده نیست که انتظار تحولات فرهنگی گسترده ای داشت، تاثیر اجتماعی و فرهنگی جهانگردی، به تعداد جهانگردان حاضر، چگونگی برخورد و مدت و میزان تماس آنان بستگی دارد، گردشگری توده ای تاثیر بیشتر و ژرف تری بر فرهنگ محلی می گذارد، (ضعف سازش پذیری با مردم محلی)، کالایی شدن و دستکاری شدن فرهنگ مادی و غیرمادی (فولکلور، آثارهنری و صنایع دستی، معماری، مهمان نوازی و...) به منظور جذب گردشگران و همچنین قابلیت ميراث فرهنگی در تبدیل شدن به ابزاري براي مشروعيت بخشيدن به ساختارهاي سياسي و اجتماعي گروه های ذینفع از آثار منفی گردشگری است.

وی درباره زمینه های خانوادگی، سنی، جنسیتی گفت: انتخاب نوع مقصد، نوع فعالیتها در مقصد، زمانبندی سفر تابعی از: موقعیت خانواده در چرخه زندگی، جوانان، زوج های جوان، بچه دارها، سالمندان است .

وی در بیان آثارخانوادگی، سنی، جنسیتی گفت: تاثير آن روي تقسيم كار ، اشتغال زنان در هتلها، هنرهاي دستي و سوغات ، اشتغال در روسپيگري و تضاد در خانواده (تغییر مناسبات جنسیتی مبتنی بر سلسله مراتب اقتدار مردان ) دیده شده است.

وی درباره خرید و مصرف در گردشگری اظهار داشت: مصرف در گردشگري  تنها شامل مصرف كالاها و اشيا نيست، بلكه مصارف نمادين استفاده از خدمات، فعاليت­ها و تجارب، مصرف اشكال، نمادها و فرايندهاي فرهنگي است.

عضو هیئت علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی با اشاره به ویژگی های مصرف در گردشگری گفت: همزمانی و هم مکانی خدمات مهیاشده جهت توریست‏ها منجر به نیاز به مکانی حامل معناهای فرهنگی مناسب می شود و کار و کیفیت تعامل اجتماعی خودش بخشی از خدمات ارائه شده است. در گردشگری خریدن خدمات، خریدن یک تجربه اجتماعی خاص است.

وی افزود: سوغات بخش مهمی از خرید گردشگران و روشی برای ارتقاء روابط بین افراد و قدردانی و جلب محبت دیگران، یادآور خاطره است. خرید یک سوغاتی: به دست آوردن شیئی  که اصیل شمرده می شود و اهمیت اصالت اشیا در این است که نشان دهنده  اصالت تجربه سفر است .

وی آثار گردشگری بر خرید و مصرف را در دو بعد مثبت و منفی عنوان کرد و گفت: اثرمنفی: کالایی شدن و تجاری شدن، تغییر محصولات و ميراث (اشیای مادي، رويدادها و نمايش ها، نمايش هاي مقدس، مهمان نوازی، گونه هاي نادر و درمعرض خطر به منظور فروش)، از دست رفتن معنای فرهنگی میراث است، در حالی که: ابژه ها و نمايش ها در جامعه هاي سنتي به منظور هديه دادن يا ميزباني كردن، مبادله متقابل، سخاوتمندي مبادله مي­شوند و يا از آنها لذت برده مي شود و اثر مثبت آن رونق، برانگيخته شدن خلاقيت، ابداع جلوه های جديد فرهنگی که غرور هويتی ملی و قومی را افزايش می دهد.

وی با اشاره به تصویب تعطيلات سالانه، تنظیم قانون مرخصی با حقوق به صورت 40 ساعت کار در هفته از 1930 به بعد و یافتن وقت آزاد و فراغت، گفت:  فراغت شامل فعالیتهای انتخابی و لذت بخش با اهداف غیرکاری است و برای بدست آوردن اهداف مادی انجام نمی­شود. گردشگری نیز به مثابه فعالیت فراغتی است.

دکتر رضوی­زاده با بیان اینکه گردشگری سبب اشتغال زایی و تنوع مشاغل می شود، گفت: گردشگری به مثابه صادرات نامرئی محصولات و خدمات و ايجاد فرصتهاي جديد استخدام در منطقه ميزبان عمل می کند.

وی افزود: گردشگری همچنین بر دستمزد، سطح اشتغال، مهارت، الگوی تقسیم کار جنسیتی قشربندی اجتماعی اثر دارد. رشد مشاغل خاص نیز از دیگر اثرات گردشگری است.

وی بیکاری فصلی شدید، توسعه تشكيلات  مدرن گردشگري که سب افزايش چيرگي مركز (استعمارنو) است و رشد بي­تناسب بخش گردشگري نسبت به ساير بخشها (کشاورزی و...) که باعث عقب ماندگي ساختاري می شود را از آثار منفی گردشگری بر کار و اشتغال عنوان کرد.

وی با بیان اینکه تا قبل از قرن نوزدهم مسافرت به ویژه تجاری و آموزشی مخصوص طبقات بالا بود؛ اظهار داشت: در دوران مدرن گردشگری دموکراتیزه شد. اکنون مسافرت نشانه‌ پایگاه است اگر مردم مسافرت نکنند منزلتشان را از دست می‌دهند.

عضو هیئت علمی گروه پژوهشی علوم اجتماعی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی درباره دموکراتیزه شدن گفت: شکل گیری نوع دیگری از نابرابری است که برتری برخی سفرها بر برخی دیگر و برخی مکان‏ها بر مکان‏های دیگر نشان می دهد.

وی گفت: گردشگري با تاكيد بيشتر بر حوزه اقتصاد، ارزش پول را به عنوان يك معيار قشربندي در مقابل معيارهاي سنتي تر مثل اصل و نسب فرد يا پايگاه احترام فرد را بالا مي برد.

دکتر رضوی­زاده با بیان اینکه توسعه گردشگری در ذیل پروژه  توسعه قرار می گیرد و توسعه دارای بعد ارزشی است، اشاره کرد: دولت ها از لحاظ ارزشی بی طرف نیستند. پس توسعه گردشگری بی طرف نیست.

وی افزود: تغيير دولت­ها بر  سياست­هاي توسعه گردشگري اثر دارد و تغيير توزيع منافع توسعه گردشگري مثل حذف يا كمرنگ شدن بعضي ذينفعان یا افزودن ذينفعان جديدي سبب می شود.

وی گفت: دولت ها مایل به استفاده از سرمایه خصوصی در توسعه گردشگری اند و توسعه­ي گردشگري به ويژه از نوع بين­المللي آن مستلزم سامان بخشيدن روابط خارجی، سرمایه گذاری كلان و طراحی بلند مدت است که البته توسعه گردشگری موضوعي سیاسی است.

 

انتهای خبر

اخبار