سیمین فروغ زاده، عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی و کارشناس ارشد جامعه شناسی است که در زمینه جامعه شناسی گردشگری کار کرده است و مجری طرح هایی چون  "تحلیل ادراک مردم از پدیده گردشگری در کنگ"(1391)،"بررسی نگرش ساكنان مناطق بالقوه گردشگري نسبت به گردشگري و عوامل موثر برآن(1389)"،"بررسی میزان آشنایی گردشگران و تمایل آنها به دیدار از جاذبه های گردشگری استان خراسان رضوی(1389)، "منبع شناسی در حوزه جامعه-شناسی گردشگری"(1388)، "بررسی کیفیت اقامت و ترجیحات زائران ایرانی در مدت سفر به مشهد(1388)"، بوده است. وی در این یادداشت به تناقض در اعلام آمارهای گردشگری می پردازد.

تنوع و تناقض آمار اعلام شده از زائران شهر مشهد، هرساله قصه ای تکراری در صنعت گردشگری استان خراسان است. اگر آمار را به مجموعه‌ی داده‌های عددی مربوط به یک موضوع (معمولا مهم) تعریف کنیم و آن را زیر بنای تمام حرکت ها و پایه و اساس برنامه ریزی یک سازمان بدانیم، سازمان گردشگری استان خراسان از داشتن آمار دقیق، علمی و به روز درحوزه گردشگری دچار ضعف است.

در سال 1387 معاون گردشگری خراسان مبنای ارائه آمار زائران را شمارش از مبادی جاده­ای، ترمینال، راه آهن و فرودگاه اعلام می کند که با همکاری سازمان ترافیک، پلیس راه، راه آهن و فرودگاه انجام شده است.

تا سال 1390 اعلام سفرهای نوروزی بر اساس« تعداد نفر سفر» اعلام می شود که این آمار به دلیل غیر واقعی و غیر علمی بودن و همچنین اغراق آمیز بودن آن و خطای محاسبه همواره مورد انتقاد کارشناسان گردشگری بوده است.

در سال 1391 مسئول دبیرخانه ستاد تسهیلات دائمی سفرهای خراسان رضوی اعلام می کند آمارگیری براساس تعریف جهانگردی و رویکرد سازمان میراث فرهنگی کشور و بر مبنای اقامت شبانه (24 ساعت) انجام شده است.

و بالاخره در سال 1393 مسئولان سازمان ملی گردشگری اعلام کردند هر استان فقط بر مبنای دو معیار می تواند آمار اعلام کنند: یکی براساس اقامت زائران در مراکز اقامتی زیر نظر سازمان میراث و دیگری تعداد بازدید کنندگان مراکز تاریخی و گردشگری(که این معیار اخیر هم جای نقد بسیار دارد).

 این تصویر مه آلود از تعداد زائران در شهر مشهد، حکایتی دیرینه دارد.موضوعی که ناشی از تنوع و تکثر معیارها و نبود معیاری ثابت و علمی برای آمارگیری از زائران در کلان شهر مشهد است.در این خصوص سالانه هر سازمانی متناسب با سلیقه و معیار مد نظر مدیران آن، آمار تولید شده خود را ارائه می کند.آمارهایی که معمولا روند صعودی داشته، با هم مغایر بوده و هیچ گونه همخوانی ندارند و بعضا باعث ایجاد مناقشه بین متولیان دولتی و منتقدان نیز می شود.

حتی پیامد ارائه این آمار متناقض و غیرواقعی، آنگونه که  مديركل دفتر برنامه‌ريزي و آمار سابق سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري در سال 91 اعلام می کند، به گونه ای بوده که تراز گردشگری ایران بر اساس محاسبات و اعلام مراجع معتبر جهانی بین ۷۵ تا ۷۹ درصد منفی شده است.

آمارگیری مستند و علمی از زائران شهر مشهد به این دلیل مهم است که این حجم بالای زائران در طول سال از ابعاد مختلف اقتصادی و اجتماعی شهر مشهد را به عنوان جامعه مقصد تحت تاثیر قرار می دهند.با آگاهی از میزان و ویژگی های زائران می توان به تحلیل و برنامه ریزی در زمینه زیارت و گردشگری دراین شهر پرداخت.با اینحال می بینیم که سیستم قابل قبولی برای محاسبه زائران شهر مشهد وجود ندارد و تا این زمان برای اصلاح این نظام به هم ریخته آماری هم هیچ اقدام جدی انجام نشده است.  

چندی است که دستگاه های اجرایی مرتبط با گردشگری به اهمیت وجود آماری مستند از زائران برای ارائه خدمات متناسب به آنها پی برده اند و علاوه بر اینکه به غیر واقعی و غیر علمی و همچنین متناقض بودن آمارهای اعلام شده توجه کرده اند، به این واقعیت دست یافته اند که داشتن یک نظام آماری اصولی و مورد قبول همگان، نخستین گام برنامه ریزی برای توسعه گردشگری است و بدون آمار دقیق، تصمیم گیری با خطا همراه بوده و برنامه ریزی و اجرای آن دچار گمراهی می شود.

از همین رو دیدگاه های متفاوتی برای محاسبه آمار زائران طرح شده است.عده ای معتقدند آمارگیری می بایست بر اساس یک مکانیزم علمی در استان ها انجام شود.گروه دیگری می گویند سازمان آمار ایران یک سازمان تخصصی در کشور و متولی و مسئول ارائه آمار است.این سازمان می بایست بر اساس یک ساختار و ساز و کار علمی و نرم افزاری به شکل سراسری تهیه آمار گردشگری را نیز به عهده بگیرد تا ارائه آمار خارج از مدیریت بومی، استانی و شهرستانی به صورت ملی و سازمانی باشد.گروهی هم معتقدند که مسئولان و متولیان صنعت گردشگری باید به معیارهای جهانی توجه کنند و از شیوه های رسمی دنیا برای اعلام تعداد مسافران استفاده کنند.

و در عمل هم برای رهایی از این تناقض های آماری، در برنامه چهارم توسعه"طرح جامع آمارگیری کشور" ارائه می شود که در مجلس هم مصوب شده و اعتبارات مشخصی هم برای آن در نظر گرفته شده است. با اين حال تاكنون خبري از آمارهاي دقيق و صحيح از گردشگران در مشهد و حتی درکل كشور نداریم!

بی تردید با توجه به حجم بالای زائران و مشکلات پدید آمده از مغایرت و نبود آماری مطمئن، نیاز به سیستم آماری زیارت و گردشگری (بانک اطلاعات گردشگری) به روز قطعی و ضروری است.از طریق این بانک اطلاعاتی می توان به احصاء و ارائه آمار دقیقی از تعداد زائران دست یافت.علاوه برآن در حوزه گردشگری و با توجه به نیاز دستگاه های اجرایی به صورت طولی و در ابعاد مختلف سفر (نظیر اسکان، خوراک، حمل و نقل، خرید، گذران اوقات و زیارت) و در برش های زمانی مختلف (ماهانه، فصلی و سالانه ، اعیاد و مناسبت ها و.. ) آمار علمی ارائه داد و به عنوان یک مرجع واحد به آن استناد کرد.تنها در این صورت خواهد بود که این اوضاع به هم ریخته را می توان سرو سامانی داد.

 

انتهای خبر