عمده این محله‌ها اکنون جای اسکان جمعیت موقت شده است، مردمان این محلات برای هم بیگانه‌اند و منازل شخصی باقی‌مانده یا به خانه‌مسافر تبدیل شدند یا توسط برخی سرمایه‌داران که عمدتا مشهدی نیستند و فقط در روزهایی از سال به مشهد سفر می‌کنند خریداری شده و عملا در این محلات فقط جمعیت سیال اسکان دارد. همچنین نمای منظری حرم رضوی تحت تاثیر این ساخت و سازهای بی رویه قرار گرفته است.

مصطفی امیرفخریان، مدیر گروه مدیریت و برنامه‌ریزی گردشگری پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی خراسان رضوی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا- منطقه خراسان، اظهار کرد: اقداماتی از سال 70 با عنوان بهسازی و نوسازی بافت مرکزی پیرامون حرم رضوی با یک رویکرد برنامه‌ریزی‌شده و سیستماتیک که مصوب شورای عالی راه و شهرسازی بود انجام گرفت.

وی خاطرنشان کرد: متاسفانه رویکرد طرح نوسازی و بازسازی بافت پیرامون حرم امام رضا(ع)، بیشتر بر تخریب بافت محلات متمرکز بود و بسیاری از عناصر تاریخی و هویتی محلات اطراف حرم را دستخوش تغییرات کرد. اشکال طرح آن بود که به این بافت نگاه کالبدی صرف داشت، در صورتی که این کالبد محل زندگی مردم بود که در گذر سالیان دراز به طول هزار سال با طی یک پروسه تشکیل شده بود.

مدیرگروه مدیریت و برنامه‌ریزی گردشگری پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی خراسان رضوی گفت: محله سرشور از جمله محلاتی است که بیش از هزار سال قدمت دارد و سومین محله قدیمی مشهد به‌شمار می‌رود، شش محله قدیمی مشهد شامل نوغان، سراب، سرشور، عیدگاه، بالا خیابان و پایین خیابان هستند که بعد ازشهادت امام رضا(ع) به تدریج شکل گرفتند.

تعداد فضاهای اقامتی در یک محله 675 درصد افزایش یافت

امیرفخریان گفت: طبق بررسی‌هایی را که در سال‌های 1295، 1370 و 1393 بر روی این محله انجام دادیم مشخص شد از سال 1370 تا 1393 طی 23 سال وسعت فضاهای اقامتی در این محله 333 درصد افزایش و از نظر تعداد 675 درصد افزایش یافته است.

وی با بیان اینکه بیشتر تحولات در حوزه کاربری اقامتی اتفاق افتاده است و بیشتر فضاها تبدیل به فضای اقامتی شده‌اند، گفت: چنین تحولاتی حتی از بلندپروازی‌های مصوب طرح تفصیلی منطقه نیز بیشتر بوده است. تعداد قطعات اقامتی از 181 قطعه در طرح تفصیلی به 415 قطعه و وسعت آن‌ها از 44 هزار متر مربع به 117 هزار متر مربع رسیده است.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی خراسان رضوی ادامه داد: در طی این سال‌ها فضاهای آموزشی 9 درصد رشد و اماکن مسکونی 29 درصد کاهش یافته است و نکته قابل توجه این است که فضاهای مسکونی باقی مانده نیز به خانه‌مسافر که محل اقامت مسافران است، تبدیل شده است.

جمعیت محله از 15 درصد جمعیت مشهد به 0.15 درصد رسید

وی درباره جمعیت این محله گفت: سال 1295، 8 هزار و 700 نفر جمعیت داشته است که معادل 15 درصد جمعیت مشهد در آن زمان بود، سال 85 جمعیت این محله به 5 هزار و 300 نفر رسیده است که معادل 2.2 درصد جمعیت شهر مشهد بود و در سال 93 جمعیت محله به 4 هزار 260 نفر رسیده که معادل 0.15 درصد جمعیت مشهد است.

مدیر گروه مدیریت و برنامه‌ریزی گردشگری پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی خراسان رضوی با بیان اینکه رویکرد انتفاعی و اقتصادی صرف به دنبال کسب سود از این فضا در محلات اطراف حرم بود، اضافه کرد: اکنون کمی این رویه تعدیل شده اما تا چند سال اخیر ادامه داشت و در این رویکرد توجه‌ای به بافت و ساکنان محله نشد.

وی خاطرنشان کرد: وقتی که از یک محله نام می‌بریم، این محله شامل ویژگی‌های متفاوتی از جمله خود محله، نحوه سکونت و ارتباط ساکنان با یکدیگر می‌شود که در طرح‌های مذکور این بخش مغفول ماند و به حیات و جریان زندگی محلات اطراف حرم توجه‌ای نشد.

امیرفخریان با بیان اینکه بسیاری از محلات دستخوش تحولاتی ‌شدند که جبران‌ناپذیر است، افزود: با این بهانه که می‌خواهیم به زائران امام رضا(ع) خدمت کنیم اتفاقاتی افتاد که این محلات از بین رفت، اما آیا این بهانه تخریب را توجیه می‌کند.

نوسازی فراتر از طرح و مجوزها صورت گرفته است

وی گفت: اتفاقاتی که در طرح نوسازی و بهسازی بافت مرکزی پیرامون حرم امام رضا(ع) افتاده، بسیار فراتر از این طرح است، مجوزها و ساخت وسازها پا را فراتر از آنچه که می‌بایست گذاشتند که مدیریت شهری نیز در این زمینه تاثیرگذار بوده است.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی خراسان رضوی با بیان اینکه بارگذاری‌های سنگین در اطراف حرم، محلات این منطقه را از بین برد، گفت: شکل‌گیری فضای زندگی یک پروسه طولانی است و این فضا پس از این که از بین می‌رود دیگر به آن شاکله قبلی تبدیل نمی‌شود، این که بارگذاریی‌های که انجام گرفته خراب شوند محال است، اما در صورت خراب شدن، آن فضا نیز دیگر تکرار نخواهد شد، در صورتی که این موضوع مانند هنر و هویت ما ارزشمند است.

تغییر رویه اتفاقاتی که افتاده را جبران نخواهد کرد

امیرفخریان با بیان این که از این محلات فقط نام آنها باقی مانده است،عنوان کرد: محلات اطراف حرم اکنون تحت سیطره فضاهای اقامتی قرار گرفتند و دیگر چیزی نیست که به تن بی‌جان این محلات اعمال کنیم و روح سابق‌شان را برگردانیم، ما چیزهایی را از دست دادیم که خسارت آن سنگین است و تغییر رویه اتفاقاتی که افتاده را جبران نخواهد کرد، اکنون نیز وقتی جایگزینی وجود ندارد مدیریت شهری مجبور است که براساس همان طرح جلو برود و به تقاضاهایی که وجود دارد پاسخ دهد.

وی یادآور شد: خیلی از این فضاهای که به وجود آمده با ویژگی‌ زائرانی که به مشهد سفر می‌کنند تناسبی ندارد، در واقع ویژگی گردشگران با زائران متفاوت است، زائران طیف‌هایی با درآمد متفاوت هستند و لذا نیاز به مکان‌های متنوعی برای اسکان از نظر سطح درآمدی دارند که این مساله با  اقامتگاه‌های مجلل و هتل‌های پنج ستاره تناسبی ندارد.

وی با اشاره به اینکه از تغییر هویت کسی سود نمی‌برد، بیان کرد: ما به برخی از مسائل که زودبازده هستند، اهمیت می‌دهیم و ارزشی برای مسائل عمیق و جریان‌ساز فرهنگی قائل نیستیم. هم‌اکنون نگاه ساکنان محله سرشور به محیط زندگیشان تغییر پیدا کرده است و وقتی با ساکنان این محله صحبت کردیم، آنان ذهنیت خوبی از زندگی در این مرحله ندارند.

وی گفت: ارگان‌های مختلفی در این محلات سرمایه‌گذاری و اقدام به ساخت میهمان‌پذیر و اقامتگاه کردند، در این اقامتگاه‌ها اعضای خود را پذیرش می‌کنند و در صورت خالی بودن ظرفیت، به اسکان زائران نیز می‌پردازند. شرکت‌های خصوصی و دولتی، ارگان‌های نظامی و دستگاه‌های مختلف از شرکت‌های ساخت مصالح ساختمانی تا نهادهای نظامی و دولتی اقدام به ساخت اقامتگاه در این محلات کردند که البته باید نظارت صورت می‌گرفت تا این وضعیت کنترل شود.

امیرفخریان با اشاره به این که محله سرشور در قدیم محله سکونت اعیان نشینان مشهد بوده است، عنوان کرد: وضعیت نشان می‌دهد که در طی این سال‌ها جمعیت اعیان‌نشین به طبقه متوسط‌نشین تنزل یافته است و در سال 93 عمده ساکنان محله را سالخوردگان تشکیل می‌دهد که آنها نیز به علت تعلق خاطر در آن محله ماندند.

وی با بیان با اشاره به اهمیت مساله امنیت در این محلات، خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه محله سرشور محل گذران جمعیت موقت شده است، نظارتی بر رفت و آمد از سوی ساکنان صورت نمی‌گیرد، مردم محله نسبت به این امر نارضایتی دارند و تقریبا همه جمعیت در آن محله برای یکدیگر غریبه هستند.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی استان ادامه داد: تصادفات نیز به علت زیاد بودن ورودی و خروجی ماشین‌ها زیاد است و همچنین حوادثات ناشی از ساخت و سازهای مسکونی نیز در این محلات بیشتر است.

فضاهای به وجود آمده با ویژگی‌ زائران در مشهد تناسبی ندارد

وی گفت: باید به جای ایجاد فضاهایی با تراکم بالا، ایجاد فضاهای اقامتی با الگوی پخش‌تر و مناسب‌تر را برنامه‌ریزی می‌کردند. خیلی از این فضاهای که به وجود آمده با ویژگی‌ زائرانی که به مشهد سفر می‌کنند تناسبی ندارد، در واقع ویژگی گردشگران با زائران متفاوت است، زائران طیف‌هایی با درآمد متفاوت هستند و در اقامتگاه‌های مجلل و هتل‌های پنج ستاره سکونت نمی‌کنند.

امیرفخریان افزود: حیات اقتصادی ما وابسته به زائر و گردشگر است، اما نباید در قبال توسعه، حیات فرهنگی و هویتی ما از بین برود. انجام اقدامات کوچک و نقطه‌ای نیز باعث می‌شود که متوجه نشویم در سطح کلان چه اتفاقی می‌افتد. بنابراین باید یک طرح کلان در این زمینه با توجه به جمیع جهات تهیه شود.