" نقش مکان های باارزش شهری در توسعه گردشگری" عنوان یادداشت برگرفته از طرح « نقش مکان های باارزش شهری در توسعه گردشگری» است که توسط دکتر معصومه توانگر، مدیر گروه مدیریت و برنامه ریزی گردشگری پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی و مجری طرح  نوشته شده است، متن کامل این نوشته را در ادامه بخوانید.

 "شهر" مکان تجلی اندیشه ‏های سازندگان آن است. فضایی پدیدار شده از آرمانها، عقاید، باید و نبایدهایی که فرم و کالبد آن را می‏سازد و به تحرکات اجتماعی ساکنین آن جان می‏بخشد. شهرها در دوره های زمانی مختلف، بنا بر وضعیت اقتصادی و اجتماعی خود شکل و مورفولوژی متفاوتی پیدا می کنند. اولین پیامد گسـترش شـهر، تغییر کاربری اراضی شهری و تخریب مکان هایی است که  از دیدگاه اقتصادیِ  فاقد ارزش است، اما دارای ارزش هویتی و معنایی برای شهرها بوده و در صورت برنامه ریزی و بهره برداری اصولی، کارکرد اقتصادی نیز برای شهر خواهد داشت.

 بیش از نیم قرن از تحمیل طرحهای جامع، برگرفته از جنبش مدرن، مبتنی بر ساماندهی به عملکردهای چهارگانه اسکان، کار، ترافیک و گذران اوقات فراغت که نتوانسته اهداف و چشم اندازهای مورد انتظار را پاسخ دهد بر کالبد شهر ایرانی می‌گذرد. اجرای اینگونه طرحها در بافتهای مرکزی شهرها، به تدریج سبب فروریختن ساختار سنتی، اصالت و هویت ذاتی آنها شده است؛ از این‌رو نتیجه این طرح ها که تکیه بر مداخلات کالبدی، با نادیده گرفتن روابط فضایی حاکم بین انسان و فضا است، به دلیل ناهمگونی در تقابل بین سنت و مدرنیته بوده است. آنچه قربانی این فرایند شده، مکانها و بافت های کهن و دارای ارزش شهری و نادیده گرفتن فضاهای عمومی و همگانی شهری برای توسعه فعالیتها و سرمایه های اجتماعی بوده است.مطالعات صورت گرفته در باب معیارهای ارزش و هویت مندی مکان در محیط های شهری نشان می دهد که مکانهای با ارزش شهری طیفی از مکانهای گوناگون تاریخی، تفریحی، مذهبی، فضاهای طبیعی و ... را شامل می‌شود. لذا این مکان ها را می توان نشان دهنده فرهنگ، تمدن و روندهای جاری در فضای شهر دانست. شهر مشهد، یکی از مهمترین نقاط سکونتگاهی نظام شهری ایران است که طی زمان، دستخوش تغییرات وسیع کالبدی، تحت تاثیر تحولات اجتماعی، بویژه عملکرد و ساختار شبکه های قدرت حاکم در پهنه ها و بازه های مکانی- زمانی شده است.

ارزش، هویت و خوانایی فضای شهری، تأثیر مهمی در درک کامل شهر توسط ساکنین دارد و میزان درک ساکنین، احساس رضایت آنان از محیط شهری را به همراه خواهد داشت. لذا شناسایی عناصر و پدیده های تاثیرگذار در این زمینه، تنها صرف آشنا شدن با آنها نیست. بلکه تاثیری است که در تعامل و درک شهروندان از فضای شهر و محیط آن دارد.

با توجه به جایگاه شهر مشهد به عنوان یکی از بزرگترین شهرهای فرهنگی و مذهبی ایران و همچنین جایگاه آن در نظر دوستداران زبان و ادب پارسی، بواسطه وجود حکیم ابوالقاسم فردوسی، ضرورت عینی سازی مفاهیم مرتبط با این ویژگیها در فضای شهر، در قالب عناصر و مکان های واجد ارزش، بیش از پیش اهمیت می یابد.

با عنایت به اهمیت مکان های با ارزش شهری در توسعه و ترویج فرهنگ و هویت مناطق جغرافیایی، از طریق فعالیتهای گردشگری، می توان به درآمدهای پایداری در عرصه مدیریت شهری دست یافت. این مهم، در صورتی تحقق پذیر است که شناخت کافی و کامل از مکانهای با ارزش شهری به دست آمده و در جهت معرفی این اماکن، از طریق ثبت آن در مجامع بین المللی گردشگری و میراث فرهنگی، اقدام گردد. از سوی دیگر شناسایی، احیاء و باززنده سازی مکان های باارزش شهری به بهبود فضا و محیط زیست شهری برای ساکنان و گردشگران خواهد انجامید و با نقش و کارکرد" فضاهای عمومی شهری" ، زمینه ساز برقراری تعاملات سالم انسانی، تبادلات فرهنگی داخلی و بین المللی، تقویت حس انسان دوستی و افزایش ظرفیت روحی- روانی جامعه میزبان(ساکنان شهر مشهد) برای تعاملات فرهنگی و در نتیجه توسعه و ترویج فرهنگ و هویت ایرانی- اسلامی در سطوح ملی و بین المللی خواهد شد.

در راستای تحقق اهداف کلان فوق الذکر و با عنایت به رسالت و مسئولیت علمی و اجتماعی جهاددانشگاهی، در پاسخگویی به نیاز های جامعه و نهادهای تصمیم گیرنده و سیاستگذار  در سطوح منطقه ای و محلی، طرح کلان پژوهشی " شناسایی مکانهای دارای ارزش معنایی و هویتی در شهر مشهد، در راستای ارتقای محیط گردشگری و زیارتی شهر" در گروه مدیریت و برنامه ریزی پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی اجرا شد و نتایج آن در قالب گزارش پژوهشی، مقالات علمی پژوهشی و کتاب منتشر شد. این پژوهش با هدف شناسایی و دسته بندی مکانهای دارای ارزش معنایی و هویتی موجود در شهر مشهد، شناسایی مکانهای باارزشی که در نتیجه فرایند توسعه کالبدی شهر تخریب شده‌اند(پاکسازی شده و مخروبه)، بررسی تاثیرات متقابل کارکردی مکان های باارزش معنایی- هویتی و محیط بلافصل آنها در فضای شهری و گردشگری شهر مشهد و ارایه راهکارهای کاربری بخشی مجدد به مکان های باارزش معنایی- هویتی، با هدف ارتقاء گردشگری تدوین یافته است. از مهمترین دستاوردهای اجرای این طرح می توان به تعیین مهمترین پهنه ها و کریدورهای گردشگری با محوریت مکان باارزش و ایجاد پایگاه داده های مکانی مکان های باارزش معنایی هویتی و دارای کارکرد گردشگری در شهر مشهد اشاره کرد.

شایان ذکر است طرح »نقش مکان های باارزش شهری در توسعه گردشگری« در گروه پژوهشی مدیریت و برنامه ریزی گردشگری به مسولیت معصومه توانگر، مدیر این گروه از سال 1393 تا 1398 انجام شده است.