"نقد اجتماعی فیلم «متری شیش و نیم»" عنوان یادداشتی است از دکتر حامد بخشی، عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی که درباره این فیلم نوشته شده است؛ متن کامل این یادداشت را در ادامه می توانید بخوانید:

مقدمه و مبانی
اگر بخواهیم یک تقسیم بندی از فیلم های سینمایی به حیث جنبه اجتماعی آنها داشته باشیم، می توان فیلم های سینمایی داستانی را به دو دسته تقسیم کرد:
الف. آن دسته از فیلم هایی که به «توصیف» واقعیت اجتماعی می پردازند و تلاش می کنند تا گوشه ای از زندگی اجتماعی را که پنهان از چشم مردم است، نمایش دهند. یک توصیف دقیق و شفاف از زندگی روزمره یا گروه های اجتماعی خاص و طبقات اجتماعی که معمولا در انظار عمومی دیده نمی شود، آن چیزی است که این دسته از فیلم های اجتماعی را ارزشمند می کند. برای مثال، فیلم «چند متر مکعب عشق» از این جنبه که توصیف کمتر دیده شده ای از زندگی اجتماعی و گروهی مهاجران افغانی در مناطق حاشیه ای نشان می داد، یک فیلم اجتماعی قلمداد می شد. یا ممکن است فیلم «سعادت آباد» از این نظر که توصیفی از روابط دوستی و فامیلی قشر خاصی از جامعه را نشان می داد، یک فیلم اجتماعی توصیفی محسوب می شود.
ب. فیلم های سینمایی که ویژگی اصلی آنها ارائه روایتی تبیینی از شکل گیری، تداوم یا وقوع یک مساله یا رخداد اجتماعی است. این دسته از فیلم ها را می توانیم فیلم های اجتماعی تبیینی بنامیم. آنچه موجب می شود این فیلم ها را اجتمامعی بنامیم، ارائه روایتی از شخصیت های فیلم است که این روایت سنخ نمای مجموعه بیشتری از افراد، شامل گروه، سنخ یا طبقه اجتماعی است که شخصیت فیلم نمایانگر آن است. به عبارت دیگر، روایتی که شخصیت اصلی فیلم را درگیر خود می کند، نه یک مساله و روایت شخصی، بلکه روایتی است که می توان آن را به سایر افراد هم سنخ آن شخصیت در جامعه تعمیم داد.

فیلم «متری شیش و نیم» را بایستی بیشتر جزو فیلم های اجتماعی دسته اول (توصیفی) قرار دهیم تا دسته دوم(تبیینی). بخاطر اینکه بخش ارزشمند این فیلم از جنبه اجتماعی تصویر کمتر دیده شده و نزدیک به واقعیتی است که از زیست معتادان کارتن خواب و نیز برخی روابط و مسایل میان زندانیان و نیز ماموران پلیس مبارزه با مواد مخدار ارائه می دهد. چنین تصویرسازی را در فیلم «چند متر مکعب عشق» نیز داشتیم. اما بخش روایی و تبیینی این فیلم که به «چگونه قاچاقچی شدن» قهرمان (یا ضد قهرمان) فیلم می پردزاد، بخش قابل قبول روایت نکته جدیدی ندارد و بخش دیگر روایت سنخ نمای قاچاقچیان مواد مخدر نیست.
اکنون به تفکیک به هر دو بعد توصیفی و تبیینی اجتماعی فیلم می پردازیم:
الف. وجه توصیف اجتماعی فیلم
فیلم متری شیش و نیم سه تصویر سازی اجتماعی قابل توجه و ارزشمند دارد. یعنی تصویری که ارائه می دهد نسبت به فیلم های سینمایی ماقبل از خود نکات تازه تر یا نزدیک به واقع تری دارد.
1. تصویری از زندگی معتادان کارتن خواب که به تنهایی یا بعضا به همراه همسر و فرزندان خود در فضاهای بسیار کوچکی همچون داخل یک لوله سیمانی زندگی می کنند و با کمترین امکانات زیست، زندگی می کنند. فرزندان آنها در چنین فضایی بزرگ می شوند، بازی می کنند و با یک حمله نیروی انتظامی کل این زندگی ازهم می پاشد و از بین می رود. و البته به دلیل همین کوله بار بسیار سبک زندگی، قابلیت این را دارد که د رکوتاه ترین زمانی در اولین مکانی که مجددا یافت شود، مکان زندگی خود را دوباره بسازند. فیلم به زیبایی نشان می دهد که چگونه با چنین حداقلی از امکانات حوضی برای بازی بچه ها و حمامی برای دوش گرفتن ساخته شده است.
2. تصویری که از خرده فرهنگ زندان، به ویژه زندانیان مواد مخدر ارائه می دهد. چگونه علیرغم بازرسی ها و کنترل ها، وسایل ارتباطی همچون موبایل به داخل بازداشتگاه و زندان راه پیدا می کند و خود مایه امرار معاش برخی از آنان می شود. این تصویر نیز با ارائه خلل های موجود در کنترل پلیس و زندان، گامی متفاوت و ارزشمند به سوی توصیف واقع گرای اجتماعی محسوب می شود.
3. تصویری که از شیوه های اخفای مواد مخدر و توزیع و انتقال آن چه در داخل کشور و چه به خارج کشور مورد استفاده قرار می گیرد نیز از منظر توصیف اجتماعی ارزشمند است. استفاده از بدن انسانی در اخفای مواد مخدر (مورد زن قاچاقچی در ابتدای فیلم) و نیز انتقال مواد مخدر به ژاپن اگرچه روش های جدید و نوظهوری نیست، اما به مخاطب آگاهی خوبی در خصوص فضای اجتماعی قاچاق مواد مخدر و دشواری های کشف آن می دهد.
4. اینکه چه آسیب هایی برای پسران جوان در زندان پیش می آید و به اصطلاح فیلم «انباردار»شان می کنند نیز درک اجتماعی مخاطب را از آسیب ها و مسایل این بخش از جامعه افزایش می دهد.

تبیین اجتماعی تداوم کجروی در افراد، گرفتار شدن آنان در شبکه ای از روابط نقشی و ارتباطی است که امکان برون رفت دلخواهانه فرد درگیر در این شبکه را به او نمی دهد. بعلاوه، فردی که درگیر در این مجموعه رفتارها می شود، در او هویتی شکل می گیرد که ترک آن دیگر برای او آسان نیست. او یک فضای زندگی و پیشرفتی برای خود می سازد که رفتارها و اهدافش را برایش معنی دار می کند. خارج شدن از قاچاق مواد مخدر، صرفا دست کشیدن از مقداری ثروت بیشتر نیست، بلکه ترک هویتی است که برخلاف هویت قبلی همراه با موفقیت، احترام و نفوذ است.
به علاوه، شبکه ارتباطات و روابطی که فرد با دیگران درگیر در این مساله برقرار می کند، موجب می شود که حتی اگر بخواهد از این شبکه خارج شود، دیگران فشار بیاورند و اجازه ندهند از این شبکه خارج شود. او دیگر صرفا مسوول رفتار خود نیست، بلکه مجموعه ای از دیگران را نیز مدیریت می کند و یا با آنها همکاری می کند.
درگیری در شبکه روابط نقشی و نیازهای متقابل برای چرخه توزیع مواد مخدر، شکل گیری یک هویت موفقِ دربردارنده احترام، قدرت و نفوذ به علاوه شبکه دوستان و همراهانی که زندگی حرفه ای او را می سازند، همگی موجب می شوند که فردی که درگیر در یک حرفه (اعم از مشروع یا نامشروع) می شود، در همان کار و بار بماند. او، حتی اگر خود بخواهد نیز، نخواهد توانست به سادگی از آن بیرون بیاید. به همین خاطر، اینکه یک تاجر علیرغم ثروت فراوان، همچنان در حرفه خود باقی می ماند، نیاز یا طمع او به ثروت بیشتر نیست، بلکه مجموعه شبکه ارتباطی و معنی داری زندگی ای است که او با این حرفه برای خود ساخته است.
به همین خاطر، تبیین تداوم و استمرار قاچاق مواد مخدر توسط قاچاقچی، در فیلم روایتی شخصی، ساده و کلیشه ای یافته است که تنها به کارِ مشروع سازی مجازات و اعدام او آمده است.