مديركل ميراث فرهنگي خراسان رضوي:
گردشگري بايد هر چه بيشتر به فرهنگ مزين شود

مديركل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري خراسان رضوي گفت: گردشگري بايد هر چه بيشتر به فرهنگ مزين شود.

گزارش ستاد پژوهشی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی به نقل از ایسنا- منطقه خراسان، رجبعلي لباف خانيكي صبح امروز 30 آذر ماه در "نشست هم‌انديشي نقش گردشگري در توسعه پايدار خراسان رضوي" كه به همت پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهي برگزار شد، اظهار كرد: ميراث فرهنگي و صنايع دستي مسائل بسيار مهم و بنيادين هستند كه گردشگري را مي‌توان به عنوان بستر و حامل اين عوامل بنيادين مطرح كرد.

وي گردشگري را پاسخي به نياز فطرت جستجوگر انسان نسبت به كشف اسرار گذشتگان و آشنايي با فرهنگ‌هاي مختلف دانست و گفت: گردشگري، فعاليتي چند وجهي است و با اين خصلت مي‌تواند بسياري از بخش‌ها را فعال كند.

 لباف‌خانيكي خاطرنشان كرد: گردشگري از نظر گردشگر تجربه آرامش، آسايش، يك معرفت، كسب لذت و ارضاي يك نياز است كه ابعاد مختلف روحي و رواني انسان را تحت تأثير قرار مي‌دهد.

وي ادامه داد: از نگاه ميزبان نيز گردشگري مي‌تواند فعاليتي آموزنده و درآمدزا بوده يا فعاليتي آلوده‌كننده و دردسرساز باشد بنابراين مسئولان بايد مراقب باشند گردشگري را به گونه‌اي آماده كنند كه اين مسائل در آن لحاظ شود.

لباف خانيكي با تأكيد بر انكارناپذيري نقش اقتصادي گردشگري، تصريح كرد: نبايد به گردشگري صرفا نگاه اقتصادي داشت بلكه بايد ابعاد اجتماعي، رواني و فرهنگي گردشگري نيز مد نظر قرار گيرد.

وي با اشاره به نقش عظيمي كه فرهنگ مي‌تواند در گردشگري ايفا كند، بيان كرد: لازم است گردشگري هر چه بيشتر به فرهنگ مزين شود.

لباف خانيكي بر آرايش گردشگري به ارزش‌هاي بومي با استفاده از منابع غني فرهنگي و تاريخ درخشان خود تأكيد كرد و گفت: بايد گردشگري را با استفاده از متخصصان تاريخ، باستان‌شناسي و صنايع دستي براي اشاعه اين ارزش‌ها به كار گيريم.

مديركل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان با اشاره به پيشينه تاريخي استان افزود: گردشگري ما نبايد صرف سفر را مدنظر داشته باشد بلكه بايد ايراني و فرهنگ اسلامي - ايراني را در سراسر جهان اشاعه دهد.

رئيس كميسيون گردشگري اتاق بازرگاني مشهد:

ميراث فرهنگي مبنا و علت گردشگري است

مهندس محمدرضا توكلي‌زاده، رئيس كميسيون گردشگري اتاق بازرگاني مشهد نيز در اين نشست اظهار كرد: ميراث فرهنگي مبنا و علت گردشگري است.

وي با تأكيد بر ارج نهادن و صيانت از ميراث فرهنگي خاطرنشان كرد: علاوه بر ميراث فرهنگي مذهبي كه در مشهد داريم ميراث‌هاي فرهنگي ديگري نيز وجود دارد كه مغفول مانده است و بايد به آنها مانند علت نگاه كرد و اين علت‌ها را توسعه داد.

وي با تأكيد بر اينكه هر حركت گردشگري بايد بر پايه مبناي اصولي و واقعي باشد تا پايدار بماند ابراز اميدواري كرد: ماحصل اين جلسات به توسعه پايدار خراسان رضوي منجر شود.

  معاون پژوهشی جهاددانشگاهی خراسان رضوی:
پژوهش در گردشگری ضرورتی انکارناپذیر در تحقق توسعه پایدار می‌باشد
 

دکتر حمیدرضا بیدخوری در هم اندیشی نقش گردشگری در توسعه پایدار خراسان رضوی افزود: پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی با عنایت به ضرورت نگاه مساله‌محور در سياستگذاري فعاليت‌هاي پژوهشي در سال 1390، موضوع گردشگري به طور عام و گردشگری مذهبی به طور اخص را به عنوان مساله و موضوع تخصصي فعاليت خود برگزید.

وی ادامه داد: بهره مندی استان خراسان و شهر مقدس مشهد از بارگاه مقدس رضوی و دیگر جاذبه‌های طبیعی و تاریخی متنوع آن، گردشگری را به یکی از مهم¬ترین ظرفیت¬های توسعه استان مبدل نموده است. اما گردشگری همزمان با رشد فراگیر خود و امکان ایجاد درآمد در شهرهای مقصد و از جمله مشهد مقدس، آسیب‌ها و مشکلات متعددی را نیز موجب می شود. این مسائل حاکی از لزوم مطالعات چند رشته‌ای و چند بعدی در خصوص پدیده گردشگری و به ویژه گردشگری مذهبی است.

وی بیان داشت: در حال حاضر شهر مقدس مشهد ميزبان بيش از ميليونها زائر و مسافر است که پیش بینی شده اين ميزان در افق 1404 به بيش از 40 ميليون نفر خواهد رسيد. ظرفیت های استان در گردشگری مذهبی و گونه های دیگر گردشگری و شکاف بین ظرفیت های موجود و بهره برداری از آنها جز با انجام مطالعات مستمر و ايجاد يك كانون علمي و پژوهشي فعال در اين زمينه و در قالب يك پژوهشکده علمي تخصصی امکان پذير نخواهد بود.
معاون پژوهشی جهاددانشگاهی خراسان رضوی یادآور شد: این پژوهشکده هم اکنون دارای سه گروه پژوهشی "جامعه شناسی گردشگری"، "اقتصاد گردشگری" و "برنامه ریزی و مدیریت گردشگری" ، 13 عضو هیات علمی تمام وقت و بیش از سی پژوهشگر و عضو هیات علمی پاره وقت می باشد.
دکتر بیدخوری تصریح کرد: پژوهشکده گردشگری در نظر دارد با عنایت به تاکید اسناد فرادستی کشور بر نقش‌آفريني گردشگري در جهت برون‌رفت از اقتصاد تك‌محصولي، ايجاد روابط ديپلماتيك پايدار، تحكيم روابط با جهان اسلام، تحقق رشد اقتصادي پيوسته، پایدار و متوازن و ايجاد اشتغال مولد، ارتقاي جايگاه بخش غيردولتي و افزايش رقابت‌پذيري در صنعت گردشگري و کمک شایان آن به شناسايي و همچنين تقويت هويت ايراني اسلامي کشور، همت پژوهشی خود را در تشخیص چالشها، مسائل، نیازها و ارايه راه حلهاي هوشمندانه و تاثيرگذار در نظام تصميم سازي و تصميم گيري کشور در این حوزه، به کار گیرد.

وی گفت: نشست هم اندیشی حاضر به بهانه هفته پژوهش و با همکاری کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی درصدد است تا مسائل گردشگری و نقش آن در توسعه پایدار استان را واکاوی نماید.

وی عنوان کرد: مفهوم توسعه پايدار در اصل دعوت به ايجاد توازن در اهميت قائل شدن براي همه انواع سرمايه و بازشناسي نقش هر كدام در پيدايش دنيايي بهتر است. سه واژه سياست (Policy)، برنامه (Program)، و طرح (Project) دال بر مجموع اقدامات توسعه اي است كه توسط بخش هاي خصوصي، دولتي يا تعاوني براي رسيدن ايجاد توسعه انجام مي شوند. هر سه صورت اقدامات توسعه اي مي توانند صورت هاي پايدار يا ناپايدار توسعه تلقي شوند.
وی خاطرنشان کرد: بنابراين باید ويژگي هاي توسعه پايدار درخصوص همه اين ها مورد توجه قرا گیرد. امید داریم با مشارکت حداکثری مدیران، پژوهشگران و همه ی دست اندرکاران صنعت گردشگری در مباحث این گردهمایی، آثار مثبتی بدست آید.

 معاون پژوهشی جهاددانشگاهی خراسان رضوی گفت: ما در راستای شعار انتخاب شده برای هفته پژوهش سال جاری "پژهش و فناوری کلید توسعه پایدار" بر این باوریم که پژوهش در گردشگری ضرورتی انکارناپذیر در تحقق توسعه پایدار می‌باشد.

 دکتر حمیدرضا با اعتقاد بر اینکه پژوهش در گردشگری ضرورتی انکارناپذیر در تحقق توسعه پایدار است، گفت: بهره‌مندی استان خراسان و شهر مقدس مشهد از بارگاه مقدس رضوی و دیگر جاذبه‌های طبیعی و تاریخی متنوع آن، گردشگری را به یکی از مهمترین ظرفیت‌های توسعه استان تبدیل کرده است.

وی با بیان اینکه گردشگری همزمان با رشد فراگیر خود و امکان ایجاد درآمد در شهرهای مقصد و از جمله مشهد مقدس، آسیب‌ها و مشکلات متعددی را نیز موجب می‌شود، اظهار کرد: این مسائل حاکی از لزوم مطالعات چند رشته‌ای و چند بعدی در خصوص پدیده گردشگری و به ویژه گردشگری مذهبی است.

بیدخوری تصریح کرد: مفهوم توسعه پايدار در اصل دعوت به ايجاد توازن در اهميت قائل شدن براي همه انواع سرمايه و بازشناسي نقش هر كدام در پيدايش دنيايي بهتر است.

وی با اشاره به اینکه سه واژه سياست، برنامه و طرح دال بر مجموع اقدامات توسعه‌اي است كه توسط بخش‌هاي خصوصي، دولتي يا تعاوني براي رسيدن به توسعه انجام مي شوند، افزود: هر سه صورت اقدامات توسعه‌اي مي‌توانند صورت‌هاي پايدار يا ناپايدار توسعه تلقي شوند، بنابراين باید ويژگي‌هاي توسعه پايدار درخصوص تمام اينها مورد توجه قرا گیرد.

معاون پژوهشی جهاد دانشگاهی خراسان رضوی در خاتمه ابراز امیدواری کرد: با مشارکت حداکثری مدیران، پژوهشگران و تمام دست‌اندرکاران صنعت گردشگری در مباحث این گردهمایی، آثار مثبتی به دست آید.

قائم مقام پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی:

 تأثیرات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی توریسم را باید در الگویی کل‌نگر بررسی کرد

 

دکتر مژگان عظیمی هاشمی، قائم مقام پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی نیز که در این مراسم سخن می‌گفت، اظهار کرد: یکی از شاخص‌های توسعه پایدار شهری این است که بازنمایی‌کننده دیدگاه‎های گروه‌های مختلف جامعه است.

وی با بیان اینکه کیفیت زندگی و عدالت اجتماعی باید دو هدف اصلی برنامه‌ریزی و اقدامات توسعه‌ای شهری باشد، خاطرنشان کرد: پایداری توسعه شهری هم‌اکنون با چهار شاخص ترکیبی بودن، آینده‌نگری، توزیعی بودن و مبتنی بر مشارکت جمعی اندازه‌گیری می‌شود.

عظیمی با اشاره به اینکه منظور از پایداری، امکان‌پذیری اجرای یک عمل در درازمدت است، افزود: مفهوم توسعه پایدار بر این تصور ساده بنا شده است که در درازمدت، درآمد یا رفاه را تنها در صورتی می‌توان حفظ کرد که ذخایر سرمایه‌ای سرمنشاء آن کاهش نیابد.

قائم مقام پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی استان گفت: مفهوم سرمایه نیز در مفهوم توسعه پایدار دستخوش تحول شده و انسان، گروه‌های اجتماعی، محیط زیست، فرهنگ و تاریخ را نیز شامل می‌شود.

وی تصریح کرد: گردشگری پایدار را می‌توان به مثابه کاربست ایده توسعه پایدار در بخش گردشگری دانست که عبارت از شکلی از توسعه گردشگری است که نیازهای نسل حاضر را بدون نقض توانایی نسل‌های آتی برای رفع نیازهای خود مرتفع می‌سازد.

عظیمی با تأکید بر اینکه اساس گردشگری پایدار به حداقل‌سازی تأثیرات منفی و حداکثرسازی تأثیرات مثبت می‌پردازد، گفت: به تأسی از مفهوم گردشگری پایدار در معنای عام، توجه به مؤلفه‌های پایداری محیطی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در گردشگری مذهبی نیز قابل تسری است.

وی تصریح کرد: پایداری شهر زیارتی نیز بازتاب جامعی از تعاملات پیچیده ابعاد اجتماعی، اقتصادی، جمعیتی، منابع، محیط، علم و فناوری و آموزشی است.

عظیمی با اعتقاد بر اینکه تأثیرات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی توریسم را باید تا حد ممکن در الگویی کل‌نگر بررسی کرد، گفت: درچارچوب چنین نگرشی، نمی‌توان تأثیرات زیست محیطی، اقتصادی یا فرهنگی را از آنچه تأثراجتماعی خوانده می‌شود، جدا کرد.

معاون فرهنگي و اجتماعي شهردار مشهد:
در برنامه‌ريزي گردشگري نيازمند پيوست زيارت هستيم

معاون فرهنگي و اجتماعي شهردار مشهد گفت: در برنامه‌ريزي گردشگري نيازمند پيوست زيارت هستيم.

 حسين شادكام نیز با تأكيد بر توجه به مباحث فرهنگي در گردشگري، بيان كرد: به نظر مي‌رسد پيش‌فرض ديگري كه در مباحث مربوط به گردشگري بايد مورد توجه قرار گيرد فلسفه وجودي و مزيت رقابتي مشهد است.

وي ادامه داد: در مشهد نيازي به تلاش براي جذب زائر نداريم و همين امر باعث شده برخي اوقات از بحث گردشگري غفلت كنيم.

وي با اشاره به اينكه حدود 98 درصد سفرها به شهر مشهد زيارتي است، خاطرنشان كرد: در برنامه‌ريزي گردشگري نيازمند پيوست زيارت هستيم و هر اتفاقی که در گردشگری مشهد رخ می‌دهد، باید بر پایه توجه به زیارت باشد.

 معاون برنامه‌ريزي و توسعه شهردار مشهد:
گردشگري مذهبي محور توسعه پايدار شهر است

معاون برنامه‌ريزي و توسعه شهردار مشهد گردشگري مذهبي را محور توسعه پايدار شهر دانست.

محمدمهدي برادران در "نشست هم‌انديشي نقش گردشگري در توسعه پايدار خراسان رضوي" كه در جهاددانشگاهي مشهد برگزار شد، گفت: نبود يك استراتژي مشخص در سطح شهر مشهد در موضوع گردشگري و زيارت و فقدان يك هماهنگي براي اقدامات اجرايي در اين حوزه از جمله مشكلات موجود در بحث گردشگري اين شهر است.

وي با تأكيد بر اينكه گردشگري مذهبي محور توسعه پايدار مشهد است، خاطرنشان كرد: بر اساس مطالعات استان، اقتصاد مشهد متكي بر اقتصاد خدماتي است و تحقق پايداري اقتصادي منوط به پذيرش محوريت اين گردشگري و زيارت در مشهد است.

برادران با تأكيد بر ضرورت تدوين سند فرادستي گردشگري در مشهد با توجه به استراتژي‌هاي توسعه اقتصادي تصريح كرد: در بخش گردشگري نبود چنين سندي مشكلات بسياري را ايجاد كرده است.

وي با اعتقاد براينكه عمده نگاه‌هاي ما در اجرا نگاه‌هاي اقتصادي است، افزود: گويي مسئول مستقيم اين هدايت و اجرا در بحث گردشگري براي ما ناشناخته است.

برادران با بيان اينكه براي استفاده از ظرفيت‌هاي ديگر شهر مشهد در بحث گردشگري بايد نگاه واقع‌بينانه داشت، بيان كرد: بايد در موضوع گردشگري به تعريف مشتركي از گردشگري ديني و زيارت برسيم.

معاون برنامه‌ريزي و توسعه شهردار مشهد با اشاره به اينكه بالغ بر 98 درصد گردشگران مشهد با هدف زيارت به اين شهر سفر مي‌كنند، عنوان كرد: با توجه به حجم بالاي ورود زائران به شهر مشهد واقع‌بيني حكم مي‌كند اعتبارات و ضريب بالاتري از اختيارات به مديريت استان و مديريت گردشگري اختصاص يابد.

مدير گروه اقتصادی گردشگري پژوهشكده گردشگري:

توجه به بهسازي جاذبه‌هاي فرهنگي و تاريخي، تبليغ سنت و فرهنگ محلي از راهكارهاي اشاعه فرهنگ از طريق گردشگري است

دكتر جعفر خيرخواهان، مديرگروه اقتصاد گردشگري پژوهشكده گردشگري جهاددانشگاهي خراسان رضوي نيز كه در اين نشست سخن مي‌گفت، با تأكيد بر اثرات مثبت و منفي گردشگري بيان كرد: كاهش فقر، اشتغال‌زايي، درآمدزايي و ... را از اثرات مثبت و آسيب و تخريب محيط زيست را مي‌توان از اثرات منفي گردشگري عنوان كرد.

وي ادامه داد: اگر مي‌خواهيم گردشگري به توسعه پايدار منجر شود بايد به ابعاد مختلف محيط‌زيستي، ‌اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي گردشگري توجه شود.

خيرخواهان ادامه داد: در حوزه شهر مشهد بايد به بحث گردشگري فرهنگي كه زيارت، ‌ميراث فرهنگي و ... را در بر مي‌گيرد، توجه شود.

وي توجه به بهسازي جاذبه‌هاي فرهنگي و تاريخي، تبليغ سنت و فرهنگ محلي و ... را از راهكارهاي اشاعه فرهنگ غني خود به جهان از طريق گردشگري عنوان كرد.

 

مديرگروه برنامه‌ريزي گردشگري پژوهشكده گردشگري:

نگاه اقتصادي به گردشگري، توسعه پايدار را با مشكل مواجه مي‌كند

در ادامه اين نشست دكتر مژگان ثابت تيموري، مديرگروه برنامه‌ريزي گردشگري پژوهشكده گردشگري جهاددانشگاهي خراسان رضوي بيان كرد: توجه به ظرفيت‌ها و منابع موجود در مشهد يكي از اولويت‌هاي تحقق توسعه پايدار در گردشگري است تا براساس آن بتوانيم ميزباني خوبي داشته باشيم.

وي با اشاره به تأثيرات مثبت و منفي حضور گردشگران اظهار كرد: صرفا نبايد به گردشگري نگاه اقتصادي داشت زيرا اين نگاه توسعه پايدار را با مشكل مواجه مي‌كند و بايد در بحث گردشگري به ابعاد فرهنگي و اجتماعي آن نيز توجه شود.

عضو شوراي اسلامي شهر مشهد:
هيچ رويكرد مشخصي در تبيين اقتصاد گردشگري نداريم

عضو شوراي اسلامي شهر مشهد گفت: هيچ رويكرد مشخصي در تبيين  اقتصاد گردشگري نداريم.

دكتر محمد سهيلي در "نشست هم‌انديشي نقش گردشگري در توسعه پايدار خراسان رضوي" با تأكيد بر الزامات تحقق نقش گردشگري در توسعه پايدار اظهار كرد: اولين الزام را مي‌توان الزامات مديريتي دانست.

وي بهبود قوانين و مقررات در ايجاد تسهيلات لازم براي گردشگري و توسعه پايدار، نقش ديپلماسي گردشگري، بازنويسي اسناد توسعه استان و شهرستان و بازخواني سند آمايش و توجه به توسعه متوازن اقتصادي، ‌اجتماعي و فرهنگي را از ديگر الزامات مديريتي تحقق نقش گردشگري در توسعه بيان كرد.

سهيلي با اشاره به بحث اقتصاد گردشگري، مسأله نخست در زمينه اقتصاد گردشگري را شفاف‌سازي دانست و خاطرنشان كرد: هيچ‌ رويكرد مشخصي در تدوين اقتصاد گردشگري نداريم و اين امر باعث تضعيف حمايت از اقتصاد گردشگري  شده است.

وي توجه به اسناد شهري و الزامات سيما و منظر شهري براي گردشگري را از ديگر الزامات مديريتي تحقق گردشگري در توسعه پايدار عنوان كرد و گفت: مديريت يكپارچه شهري، تعامل مثبت گردشگر و ميزبان و سازگاري گردشگري و زيارت را مي‌توان به عنوان ديگر الزامات مديريتي در راستاي تحقق گردشگري در توسعه پايدار مطرح كرد.

رئيس اتحاديه هتل آپارتمان‌داران مشهد:
خراسان رضوي پتانسيل‌هاي خوبي براي تحقق توسعه پايدار دارد

رئيس اتحاديه هتل آپارتمان‌داران مشهد گفت: خراسان رضوي پتانسيل‌هاي خوبي براي تحقق توسعه پايدار دارد.

مهندس مهدي آجيليان نیز اظهار كرد: مهمترين چالش پيش روي توسعه صنعت گردشگري استان، عدم شناخت درست مديران و متوليان از فضاهاي گردشگري استان است.

وي ترسيم نقشه راه با كمك مراكز مربوطه را راهكاري براي تحقق توسعه پايدار گردشگري در استان دانست و خاطرنشان كرد: براي تحقق توسعه پايدار بايد سند گردشگري تدوين شود.

آجيليان ادامه داد: توجه به توسعه اقتصادي توأم با حفظ محيط زيست، ارتقاي منسجم جامعه، توجه به مردم به عنوان محور توسعه، رشد و ارتقاي كمي و كيفي زندگي شهروندان در بلند مدت و كارايي انرژي از جمله پيش‌نيازهاي تدوین اين سند گردشگري است.

وي اضافه كرد: تلاش براي دستيابي به عدالت اجتماعي و كل‌گرايي به جاي جزءگرايي از جمله مباحثي است كه بايد در تدوين سند گردشگري به آن توجه ويژه شود.

آجيليان تصريح كرد: خراسان رضوي پتانسيل‌هاي خوبي براي تحقق توسعه پايدار شهرها و روستاها دارد و بهترين راه براي جذب گردشگر، معرفي قابليت‌هاي اين استان است.

وي افزايش اشتغال در شهرها و روستاهاي كشور، كاهش مهاجرت به مشهد و افزايش مهاجرت معكوس، كاهش حاشيه‌نشيني و حفظ و نگهداري از ميراث فرهنگي توسط مردم را از جمله مزاياي رشد صنعت گردشگري عنوان كرد و افزود: ايجاد منابع جديد در كنار كشاورزي استان، هدايت سرمايه‌گذاري به تمام نقاط استان، تقويت زيرساخت‌هاي ابنيه روستاها، ‌معرفي صنايع روستايي و تقويت اقتصاد در روستاها از ديگر مزاياي رشد صنعت گردشگري است.

در ادامه اين نشست مهدي درهمي، مديرعامل منطقه گردشگري سپاد خراسان، با اعتقاد بر اينكه گردشگري بايد مؤلفه‌هاي توسعه پايدار را تأمين كند، بيان كرد: آنچه تاكنون در زمينه گردشگري انجام داده‌ايم مطلوب نبوده است.

وي با بيان اينكه گردشگري در تمام نقاط دنيا با صنايع دستي و ميراث فرهنگي مرتبط است، خاطرنشان كرد: در كشور ما نيز بايد اينگونه باشد.

درهمي تدوين سند ارزش‌هاي بنيادين گردشگري، بيانيه مأموريت گردشگري و تدوين سند گردشگري را از جمله اقدامات لازم در راستاي ساماندهي به گردشگري استان عنوان كرد.

در ادامه سرهنگ محمد حسين قياسي، رئیس مرکز تحقیقات و پیشگیری پلیس استان خراسان‌رضوی با اعتقاد بر اينكه امنيت زيربناي هر توسعه است،‌ گفت:‌ امنيت مي‌تواند گردشگري را پايدار كند.

وي با اشاره به اينكه توجه به زيرساخت‌ها در ماندگاري گردشگر بسيار مؤثر است،‌ خاطرنشان كرد: بايد در مطالعات خود نگاره راهبردي داشته باشيم.

 

شايان ذكر است در پايان اين مراسم پيش‌نويس بيانيه اين نشست تدوين و قرائت شد كه اين پيش‌نويس پس بحث و بررسی در جلسه جداگانه ای هفته آينده قطعي خواهد شد.

انتهای خبر