ندا رضوی­ زاده، عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی و دانشجوی دکترای جامعه شناسی دانشگاه فردوسی مشهد است که در زمینه جامعه­ شناسی گردشگری کار کرده است و مجری طرح رهاوردهای جامعه­ شناسی برای مطالعات گردشگری است. وی در این یادداشت به ارتباط بین توسعه گردشگری و نابرابری در منطقه می­پردازد.

آمارها از رشد گردشگری در دهه­ اخیر در کشور خبر می­ دهند. مشهد هم به عنوان یکی از مهم­ترین مقاصد گردشگری کشور از این رشد بی ­بهره نبوده است. افزایش زائران/گردشگران ورودی به مشهد به نوبه­ خود به توسعه کمّی و کیفی خدمات گردشگری منجر شده است، از جمله افزایش مراکز اقامتی، رستوران­ها، مراکز تجاری و تفریحی. تردید نمی­توان کرد که این تحولات و سرمایه­گذاری ها رونق اقتصادی بیش­تری برای این شهر به همراه داشته است.

روی دیگر سکه­ رونق اقتصادی شهر مشهد اما، افزایش مهاجرت و حاشیه ­نشینی در این کلان­شهر است. رونق اقتصادی حاصل از توسعه کمّی و کیفی صنعت گردشگری، این تلقی را پیش آورده که فرصت­های اقتصادی و شغلی بیش­تری در این شهر فراهم است. مشاهده­ نابرابری فرصت­­ها بین مشهد و دیگر نواحی مجاور، خود می­تواند مشوق مهاجرت عده ­ای از نواحی پیرامونی به مشهد باشد. با این حال، این تمام داستان نیست. افزایش جمعیت ثابت و متحرک شهر با ورود مهاجران و گردشگران، نه تنها زمینه­ افزایش بعضی مسائل و آسیب­های اجتماعی را فراهم آورده است، بلکه مشکلاتی همچون ترافیک، آلودگی و فشار بر منابع به ویژه منابع آب (به خصوص در ایام اوج حضور مسافران) نیز  به وجود می ­آورد. این مسائل می­تواند نشانه ­های عدم توازن و ناپایداری توسعه­­ حاصل از توسعه­ گردشگری باشد.  از این رو به نظر می­رسد نگاهی جامع­تر و منطقه ­ای به رشد گردشگری در مشهد، می تواند رهاوردهای خوبی برای توسعه­ پایدار و متوازن در منطقه داشته باشد.

به عنوان یکی از راه حل­های استراتژیک، معطوف کردن توجه زائران/گردشگران مشهد به دیگر شهرهای استان و استان­های همجوار به عنوان مقاصد جانبی این گردشگران می­تواند فرصت­های اقتصادی ­ای که افزایش گردشگر در مشهد می­ آفریند، به این نواحی نیز گسترش دهد. در صورتی که زمینه­ های کافی فراهم باشد، گردشگران مشهد می­توانند در مسیر سفر خود به مشهد از مناطق دیگر هم بازدید کنند و حضور گردشگران در این مناطق نیز برای ساکنان آن­ها رهاورد اقتصادی داشته باشد. اگر در کنار توسعه­­ گردشگری مشهد، گردشگری در نواحی همجوار نیز توسعه یابد، مواهب اقتصادی افزایش گردشگران مشهد شامل حال مردم نواحی مجاور نیز می شود. این امر در حقیقت به معنای توزیع برابر فرصت­ها و مواهب توسعه است. در یک نگاه جامع، رونق کلی منطقه می­تواند مانع از مهاجرت بیش­تر به مشهد و گسترش معضل حاشیه نشینی و موجب توسعه­ متوازن و پایدار مشهد و منطقه شود.

در این راستا برنامه ­ریزی­های مرتبطی نیز باید انجام گیرد. بخش قابل توجهی از گردشگران مشهد با وسیله­ی نقلیه­ شخصی به مشهد می­آیند. آن­ها فرصت بسیار مناسبی در مسیر آمدن و رفتن از مشهد در اختیار دارند برای این که به شهرها، روستاها و جاذبه­های مجاور سربزنند. آژانس­های گردشگری می­توانند بسته ­های سفر کوتاه­مدت به این مناطق طراحی کنند که گردشگرانی که با هواپیما یا قطار به مشهد آمده­ اند بتوانند از آن بهره ببرند. بدیهی است فراهم آوردن زیرساخت­های کافی برای حضور این گردشگران در نقاط دیگر استان­های خراسان ضروری است. جذب گردشگران به این مقاصد مستلزم آماده ­سازی جاذبه­ های موجود برای حضور گردشگران،  تبلیغات مناسب در مورد جاذبه ­­های موجود و حتی خلق جاذبه ­های جدید است. برای مثال وجود آرامگاه مفاخر و شخصیت ­های فرهنگی، هنری و ادبی، و نیز وجود آثار تاریخی در خطه­ خراسان می­تواند به گسترش گردشگری ادبی و میراثی کمک کند. بعضی سنت­ها و هنرهای اجرایی سنتی و محلی در مناطقی از سه استان خراسان جاذبه­ دیگری می­تواند باشد که به صورت جشنواره یا غیر آن می­تواند ارائه می­شود. جذابیت­های اکوتوریستی و گردشگری روستایی نیز در این منطقه قابل توجه است. بازدید از مزارع خاص و منحصربه فرد از جمله مزارع زعفران در جنوب یا تاکستان ها در شمال خراسان در صورتی که به شکلی جذاب (همچون مراسم گلابگیران کاشان) برای گردشگران در قالب تور طرح­ریزی و ارائه شود، می­تواند گردشگران بسیاری را جذب کند. فرصت­های گردشگری ورزشی و ماجراجویانه با وجود جذابیت­های توریستی طبیعی متنوع نیز در منطقه وجود دارد.

در مجموع به نظر می­رسد یکی از راهبردها برای پایدار کردن و متوازن ساختن توسعه­ حاصل از رشد گردشگری مشهد، فراهم کردن زمینه­ توسعه منطقه ­ای گردشگری در خراسان با استفاده از فرصت حضور زائران در مشهد است. در راستای چنین راهبردی، زائران مشهد از جاذبه ­های توریستی موجود در استان­های همجوار نیز بازدید خواهند کرد. حضور و فعالیت گردشگران با توسعه­ گردشگری در این نقاط به اقتصاد این نواحی رونق خواهد بخشید. این کار هم به توزیع متعادل و برابر فرصت­ها در منطقه کمک می کند و هم از فشار بر منابع مشهد و آسیب­هایی که هجوم خیل جمعیت ثابت و متحرک به مشهد ایجاد می­کند، می­کاهد.
 

 انتهای خبر