شنبه# #،# #21# #مرداد# #1396

چرا عکس می گیریم؟

اشتراک گذاری

هستی این جهانی، مقید به زمان و مکان است. به عبارتی، همه ما در مکان-زمان زندگی می کنیم. در حالیکه موقعیت مکانی می تواند به خواست ما تثبیت شود، از ثابت نگاه داشتن زمان عاجزیم. این امر باعث می شود موقعیت ما همواره گذرا باشد.

تحلیل دکتر حامد بخشی، عضو هیات گروه جامعه شناسی علمی پژوهشکده  گردشگری جهاد دانشگاهی را با عنوان"چرا عکس می گیریم؟" در ادامه بخوانید:

در این نوشتار، تلاش می کنم به سه انگیزه اصلی عکاسی بپردازم.

1. تجربه گذشته همراه با بار عاطفی: عکس به مثابه یادگاری
هستی این جهانی، مقید به زمان و مکان است. به عبارتی، همه ما در مکان-زمان زندگی می کنیم. در حالیکه موقعیت مکانی می تواند به خواست ما تثبیت شود، از ثابت نگاه داشتن زمان عاجزیم. این امر باعث می شود موقعیت ما همواره گذرا باشد.

با این حال، این جبر جهانی که در آن زیست می کنیم، باعث نشده تا انسان ها آرزوی نگاه داشتن موقعیت مطلوب را نداشته باشند و برای نزدیک شدن به این آرمان تلاش نکنند. انسان ها همواره تلاش کرده اند با «در خاطر نگاه داشتن» برخی موقعیت ها، « به خاطر آوردن» آن موقعیت ها، خلق یا تولید نشانه های ثابت تداعی کننده موقعیت های مورد نظر، به گونه ای به تثبیت یا حفظ موقعیت های گذرا نزدیک شوند.
چرا انسان ها تلاش می کنند تا موقعیت های گذرای زندگی را ذخیره، حفظ و بازتولید کنند؟ به دلیل لذتی که از آن موقعیت برده اند یا اهمیتی که برای آنان داشته است.

موقعیت های زندگی به لحاظ تاثیر هیجانی آنان بر ما یکسان نیستند. برخی از آنان کم تاثیر و برخی تاثیرات لذت بخش یا ناراحت کننده بسیار بیشتری دارند. انسان ها دوست دارند در موقعیت های لذت بخش باقی بمانند. احتمالا همه ما این را شنیده ایم که فرد ضمن توصیف یک موقعیت لذت بخش، ادامه می دهد که «دوست داشتم در آن لحظه زمان متوقف می شد» یا حتی: «دوست داشتم در همان لحظه عمرم تمام می شد!».

اینها نشانه هایی از این تمایل به خارج نشدن از موقعیت لذت بخش ویژه ای است که فرد در آن قرار گرفته است.
موقعیت لذت بخش را هر چند نتوان نگهداری کرد، ولی می توان با ساخت نشانه هایی از آن، آن را رونویسی کرد و رونوشتی از آن را پیش خود نگاه داشت.

در این صورت، هر چند نتوان اصل آن موقعیت را دوباره تجربه کرد، ولی دورنمایی و بارقه ای از آن را می توان تجربه کرد و لذت برد. خرید سوغات در گردشگری، حک یادگاری در دیوار و درخت، نقاشی کردن یک رویداد، به خاطر آوردن و تعریف کردن رویداد و نظایر آن همگی تلاش برای نزدیک شدن به آرمان کنسرو کردن یا ذخیره موقعیت مکانی گذرا است.

عکاسی و فیلمبرداری از موقعیت لذت بخش، یکی از این شیوه ها است که از قضا بیشترین احساس ذهنی موقعیت گذرا را به ما می دهد.

از پدیدارشناسی آموخته ایم که انسان ها در دنیاهای ذهنی خود زندگی می کنند. آنها در مواجهه با دنیای عینی، منفعل نیستند بلکه آن را با تغییراتی در ذهن و وجود خود بازسازی می کنند و سپس در آن زندگی می کنند. واکنش های ما به رخدادهای زندگی بر اساس ادراکاتی است که در این دنیای ذهنی از رخدادها داریم. تفسیرهای ما از رفتارها و رخدادها بر مبنای شناختی که از آنها در دنیای ذهنی خود داریم، در مجموع واکنش های ما را بر می انگیزند.

دنیای ذهنی نیز همچون دنیای عینی دارای گذشته، حال و آینده است. آنچه در دسترس تجربه بالفعل ماست، دنیای حال است. با این حال، می توان دنیای گذشته را به به خاطر آوردن، و دنیای آینده را با تصور و رویا پردازی به حال کشاند و در تجربه آن شریک شد. هر چند دنیای گذشته و آینده هیچگاه نمی توانند به قوت دنیای حال، در دنیای انسان ها وجود داشته باشند، اما مرتبه نازله یا دست دومی از آن می توانند در حال تجربه شوند.

تجربه زمان گذشته، همانطور که گفته شد، با «به خاطر آوردن» صورت می گیرد. اما به خاطر آوردن برای آنکه بتواند هرچه بیشتر غنی تر گردد، نیاز به ابزارهایی دارد. «یادگاری ها» کارکرد تقویت تجربه گذشته به خاطر آورده شده را ایفا می کنند. «یادگاری» هر چیزی است که با مشاهده یا تجربه آن بتوان گذشته مورد نظر را هر چه بهتر به یاد آورد و آن را تجربه کرد. یادگاری ها می توانند یک شیء، تصویر، نوشته، عکس یا فیلم باشند. انسان ها با مشاهده عکس ها و فیلم هایی که پیش تر از موقعیت مطلوب گرفته اند، آن را دوباره به خاطر می آورند و در لذت آن موقعیت شریک می شوند.


رخدادهای گذشته یکسان نیست. آنها به لحاظ بار عاطفی و اهمیتی که برای فرد دارند، متفاوت هستند. در درجه اول، انسان ها علاقه‌مند به بخاطر آوردن و تجربه مجدد رخدادهایی هستند که از بار عاطفی مثبت سرشار هستند. لحظه اولین آشنایی با کسی که دوستش داریم، رخداد قبولی در یک آزمون دشوار و سرنوشت ساز، همگی سرشار از بار عاطفی مثبتی هستند که به خاطر آوردن یا تجربه مجدد آنها برای ما لذت بخش هستند.

رخدادهای دیگری هم هستند که برای ما اهمیت بسیار زیادی دارند اما به دلیل آنکه بار عاطفی منفی دارند، می کوشیم آن ها را به خاطر نیاوریم و صرفا به بزرگداشت آنها اکتفا کنیم. فوت یکی از نزدیکان صمیمی از نمونه های بارز این قضیه است. هر چند ما احتمالا سالانه برای فوت آنها بزرگداشت می گیریم، ولی علاقه ای به یادآوری جزئیات آن لحظات نداریم. به این خاطر که تجربه این گذشته برای ما با رنج و ناراحتی همراه است.

در جامعه ما هر چند در ابتدا فیلم و عکس گرفتن از مراسم به خاک سپاری شایع شده بود، ولی خیلی زود فروکش کرد. به این خاطر که افراد علاقه ای به دیدن فیلم به خاک سپاری عزیزان خود ندارند. به جای آن برای به یادآوری عزیزان از دست رفته خود ترجیح می دهند فیلم خاطره های خوش مانند جشن تولد یا ازدواج آنها را نگاه کنند.

2. بازنمایی خود: عکس به مثابه ابزار بازسازی منزلت اجتماعی
در دنیایی که منزلت اجتماعی تعیین کننده جایگاه اجتماعی افراد است، می توان انتظار داشت تا مصرف و سبک زندگی اهمیت بالایی داشته باشند.

همانطور که ماکس وبر نشان داده است، در دنیای جدید دیگر طبقه افراد، به معنای دارایی های فرد نیست که جایگاه آنان را تعیین می کند، بلکه سبک مصرف و زندگی آنها است که منزلت و موقعیت اجتماعی آنها را مشخص می سازد.

همانطور که در گذشته دارایی های پنهان نمی توانست وجه تعیین کننده ای در موقعیت اجتماعی افراد داشته باشد، بلکه این دارایی اثبات شده اجتماعی آنها بود که جایگاه اجتماعی آنها را تعیین می کرد، در دنیای جدید نیز صرف سبک زندگی اظهار شده و به نمایش درآمده است که می تواند منزلت اجتماعی افراد را شکل دهد.

در حالیکه دارایی به خودی خود به نوعی اثبات کننده خود و نشانگر موقعیت اجتماعی فرد در گذشته بود، اما ماهیت سیال بودن سبک زندگی و مصرف نیازمند استفاده از ابزارهای جداگانه ای برای مستند سازی آنها است. در حالیکه بخش هایی از سبک زندگی و مصرف به خودی خود قابل مشاهده و تعیین کننده منزلت اجتماعی فرد هستند، اما بخش های قابل توجهی از سبک زندگی از مجموعه انتخاب ها و تجربه های گذرایی ساخته می شود که برای تبدیل آن به منزلت اجتماعی نیازمند ابزارهای اضافی مستند سازی این تجربه های گذرا است. نشانه ها، نظیر یادگاری ها، عکس ها و فیلم ها چنین کارکردی را ایفا می کنند. آنها گواهی بر سبک مصرفی فرد محسوب می شوند.

یک مسافرت به خارج کشور، رخدادی است که فرد نمی تواند آن را وارد منزلت اجتماعی خود کند، مگر اینکه با استفاده از شواهدی آن را به لحاظ اجتماعی مستند کند. افراد با عکس گرفتن از مصارف خاص خود که نمایاننده سبک زندگی آنها است، و نمایش و انتشار آن، منزلت اجتماعی خود را بازتولید و بازسازی می کنند.

3. ثبت واقعیت: عکس به مثابه گواه تجربه خاص
رخدادهای غیرمعمول زمانی که توسط فردی تجربه و بازگو می شوند، به سادگی از سوی دیگران قابل پذیرش نیست. در اینجا عکس کارکرد سند تجربه خاص صورت گرفته توسط فرد را ایفا می کند. بسیاری از عکس های اجتماعی یا عکس هایی که گردشگران از ویژگی های مقصد سفر می گیرند، نقش یک سفرنامه یا اسناد سفرنامه برای آنان را ایفا می کند.

اخبار