جواد براتی در یادداشتی که برای انتشار در اختیار ایسنا- منطقه خراسان، قرار داده نوشته است:

 

درواقع شروع مسیر، الزاماً از سوی صنایعی است که دارای مزیت منطقه‌ای هستند. به عنوان مثال، در صنعت گردشگری به عنوان مهمترین مزیت منطقه‌ای استان خراسان رضوی، می‌بایست توجه ویژه به مبحثِ اقتصاد دانش و نظام نوآوری منطقه‌ای شود.

 

انتخاب گردشگری به عنوان هدف اول توسعه استان، سهم بسیار بالای کسب و کارهای کوچک و متوسط در این صنعت، ویژگی‌های خاص گردشگری از جمله اشتغال‌زایی و دوست‌دار محیط زیست بودن آن با لحاظ استانداردها، گسترده بودن و وجود ارتباطات پسین و پیشین بالا با سایر فعالیت‌ها و لذا پیشرو بودن در توسعه اقتصادی استان، دلایل انتخاب گردشگری به عنوان یکی از پایلوت‌های توسعه نظام نوآوری در سطح استان خراسان رضوی است.

 

صنعت گردشگری به دلیل ماهیت بین فعالیتی که دارد و گستردگی آن در سطح اقتصاد برخی مناطق از جمله استان خراسان رضوی، می‌تواند اولویت نخست برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران توسعه منطقه‌ای در این استان قرار گیرد. اما متاسفانه نه در سطح استان و کشور ما، بلکه در سطح بین‌المللی نیز توجه چندانی به مبنا قرار گرفتن گردشگری در سیستم نوآوری منطقه‌ای و لذا انتقال دانش و نوآوری منطقه‌ای، صورت نگرفته است.

 

دلیل این امر را می‌توان در مواردی همچون پیچیده بودن صنعت گردشگری و ارتباطات گسترده آن با فعالیت‌های مختلف اقتصادی و وابستگی آن به مباحث سیاسی دانست. همچنین صنعت گردشگری به دلیل ویژگی خاصی که به عنوان یک صنعت خدماتی و برخی ویژگی‌های ناملموس دارد، در مقابلِ ملموس‌تر بودن و وجود فرایندهای عملیاتی کسب و کارها در صنایع کارخانه‌ای، کمتر مورد توجه بوده است.

 

بزرگترین اقدامی که در نظام نوآوری گردشگری صورت می‌گیرد، جذب ایده‌ها و پیوند بین ایده‌های انتخابی و بازار سرمایه است. در کنار این اقدام، حمایت‌های نهادی و توسعه‌ای از به ثمر نشستن ایده‌ها، صورت خواهد گرفت. لذا مفهوم بهبود فضای کسب و کار نیز جایگاه ویژه‌ای در نظام نوآوری منطقه‌ای دارد.

 

از آنجاکه مشکلات موجود در جذب سرمایه و موانع موجود در فضای کسب و کار صنعت گردشگری، بزرگترین مسائل پیش روی این صنعت هستند، ایجاد نظام نوآوری منطقه‌ای صنعت گردشگری می‌تواند از جمله ضرورت‌های مدیران ارشد استانی قرار گیرد. نکته دیگری که باعثِ مهم جلوه دادن ایجاد نظام نوآوری منطقه‌ای در صنعت گردشگری می‌شود، بهره‌وری پایین نیروی کار در آن است.

 

صنعت گردشگری در برخی از کشورهای درحال توسعه، به دلایلی همچون ماهیت این صنعت و تمرکز شدید نیروی کار در آن، از بهره وری پایین نیروی کار برخوردار است. با وجود رشد بالای این صنعت و فرصتهای بسیاری که برای افزایش بهره وری در آن وجود دارد، این کشورها برای رفع این مشکل اقدام به جذب سرمایه‌گذاری خارجی و فناوری‌های بالاتر به همراه جذب شاغلین بسیار حرفه‌ای و آموزش‌دیده کرده‌اند.

 

استان خراسان رضوی و شهر مشهد نیز با توجه به ارتباط تنگاتنگی که بین اقتصاد شهر و صنعت گردشگری وجود دارد، نیازمند توجه به راهکارهای افزایش بهره‌وری است. در این راستا، جذب نیروی کار آموزش‌دیده به همراه نوآوری‌هایی که در این صنعت رخ می‌دهد، مهمترین راه برای افزایش بهره‌وری است که همگی در نظام نوآوری منطقه‌ای تبلور می‌یابد.

اما برای پیاده‌سازی نظام نوآوری منطقه‌ای در صنعت گردشگری، چه الزاماتی وجود دارد، بر اساس مطالعات گسترده‌ای که در این خصوص صورت گرفته است، می‌توان نوآوری در این صنعت را به چهار دسته تقسیم کرد، نوآوری در محصول، نوآوری در فرآیند، نوآوری بازاری یا بازاریابی و نوآوری سازمانی.

 

آنچه که در صنعت گردشگری و به ویژه گردشگری شهر مشهد و استان خراسان رضوی سهم بالاتری دارد، نوآوری بازاری است که بخش اصلی در نظام نوآوری منطقه‌ای نیز گفته می‌شود. پس از آن، نوآوری در فرآیند و نوآوری سازمانی، به مراتب سهم بیشتری از انواع نوآوری‌ها در صنعت گردشگری را به خود اختصاص می‌دهند.

بازیگران اصلی نظام نوآوری، شاملِ بخش دولتی، نهادهای تحقیقاتی و دانشگاهی، نهادهای نیمه‌دولتی و عمومی مانند شهرداری، نهادهای توسعه‌ای و نهادهای حمایتی هستند. برای پیاده‌سازی نظام نوآوری منطقه‌ای در صنعت گردشگری استان، می‌بایست یک نهاد توسعه‌ای ماموریت هدایت این نظام را به عهده گرفته و مراکز خلاقیت و نوآوری در قالب گروه‌های تخصصی این صنعت، شکل گیرند.

زیرساخت‌های لازم برای پیاده‌سازی این نظام، بایستی همانند سایر حمایت‌های مالی از محل اعتبارات عمرانی، توسط بخش دولتی تامین گردد. تمامی کشورهای موفق در این راستا، با حمایت بخش دولتی و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای اجرایی شدن نظام نوآوری منطقه‌ای، توانسته‌اند رشد بسیاری در صنعت گردشگری خود ایجاد کنند.

از دیگر الزامات ایجاد این نظام، ایجاد شبکه نوآوری و توجه ویژه به ابعاد اجتماعی صنعت گردشگری است، زیرا نوآوری نه به عنوان یک اقدام واحد، بلکه یک روند کلی از زیرفرایندهای وابسته به هم (دارای اشتراک) است. نوآوری فقط به مفهوم یک ایده جدید نیست و فقط اختراع یک وسیله جدید یا توسعه‌ی بازار جدید نیست. آنچه را که برخی به عنوان نوآوری طبقه‌بندی می‌کنند، سایر افراد ممکن است به عنوان تقلید یا اقتباس از دانش یا ایده‌ی موجود تلقی کنند.

نوآوری واقعی در کسب و کارهای گردشگری از جمله سوغات و صنایع فرهنگی، نامشهود یا مبهم است و غالباً متأثر از نیروهای خارجی همچون تغییر در نیاز مشتریان، ویژگی‌های جمعیت‌شناختی، فناوری، سیاست دولت، شرایط محیطی یا الزامات اجتماعی است. از این رو، بررسی روابط و رفتار مشتریان و الزامات اجتماعی، اهمیت ویژه‌ای در موفقیت این نظام خواهد داشت.

با توصیف صورت گرفته در بالا به منظور ذکر اهمیت ایجاد نظام نوآوری منطقه‌ای در صنعت گردشگری و تعیین الزامات و چارچوب کلان آن در سطح استان خراسان رضوی، به سیاست‌گذاران منطقه‌ای توصیه می‌شود تا برای شکل‌گیری آن تلاش کنند.

 

همسویی نگاه مدیران و متولیان این عرصه، ضروری است. با توجه به عدم یکپارچگی مدیریتی و تعدد نهادهای تصمیم‌گیری و سیاست‌گذار در عرصه گردشگری استان خراسان رضوی، پیاده‌سازی نظام نوآوری منطقه‌ای امری دشوار خواهد بود و بدون همّت جمعی و همسویی نگاه مدیران، اجرایی شدن موفق این امر مهم، غیرممکن است.