بررسی چالش‌های سرمایه‌گذاری‌های صنعت گردشگری  در مصاحبه منتشر شده در روزنامه دنیای اقتصاد(ضمیمه استان های خراسان) با دکتر هادی رفیعی، عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی را در ادامه بخوانید.

*چالش‌های آمار برای سرمایه‌گذاری‌های صنعت گردشگری

حرف از سرمایه‌گذاری که باشد، چرتکه‌ای باید انداخت بر اعداد و ارقامی که در آتیه قرار است تکیه‌گاه جریان‌های مالی پروژه یا طرحی باشند. برای مشهدی که ظرفیت‌های اقتصاد گردشگری‌اش خیلی‌ها را امیدوار کرده؛ مسئله «آمار»های متقن در کنار تحلیل‌ها و نیازسنجی‌های قابل اتکا، یک دغدغه جدی به شمار می‌آید.

این دغدغه از اعدادی شروع می‌شود که شمار ورود زائران به مشهدالرضا(ع) را گواهی می‌کنند و مسئولان اغلب در اعلام اعداد بزرگتر، با یکدیگر رقابت دارند. موضوعی که مورد انتقاد صاحب‌نظران و کارشناسان و حتی فعالان بخش خصوصی است، چرا که به استناد این آمارها، حجم سرمایه‌گذاری‌ها، سمت و سویی دیگر می گیرد.

به اتکای این دغدغه، سوال اول ما از «دکتر هادی رفیعی»، رئیس پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی خراسان‌رضوی در خصوص آمار واقعی است که به استناد چهارچوب های علمی احصاء شده‌اند. او در پاسخ بیان می‌کند: ارقامی که اغلب از سوی مسئولان عنوان می‌شود، بین 25 تا 30 میلیون نفر است اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که شهرمان سالانه و در بهترین حالت، پذیرای 12 تا 15میلیون نفر بیشتر نیست. جا دارد متولیان و مسئولان در کنار اقداماتی که در حوزه آمارگیری و آمارسنجی انجام می‌دهند، از مراکز علمی نیز برای صحت‌سنجی آن‌ها بهره بگیرند.

او به میزان تاثیر این آمارها بر جریان سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری مشهد اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: وقتی می‌گوییم 25 تا 30میلیون گردشگر یا زائر وارد مشهد شوند و در افق 1404 این شمار به حدود 40میلیون خواهد رسید، قاعدتا حجم مشخصی از سرمایه‌گذاری را نیز برای تامین نیازهای این جمعیت کلان، طلب می‌کنیم اما اگر این جمعیت، 15میلیون باشد نیاز به سرمایه‌گذاری هم تعدیل می‌شود و افزایش حجم سرمایه‌گذاری‌ها در بعضی حوزه‌ها نیز فاقد بازدهی خواهد بود. بزرگ‌نمایی در بخش آمار به مثابه تشویقی کاذب است که می‌تواند به حوزه سرمایه‌گذاری آسیب وارد کند.

او اما این اغراق‌گویی در آمارها را بر «جنس سرمایه‌گذاری» موثر نمی‌داند و یادآور می‌شود:‌نوع سرمایه گذاری عمدتا متاثر از شناختی است که دست اندکاران بخش خصوصی نسبت به نیازهای جامعه هدف‌شان دارند. در چند دهه اخیر متوسط ماندگاری زائران و گردشگران از 10روز به سه تا چهار روز رسیده است؛ چرا نتوانستیم خواسته زائران و گردشگران را دریابیم تا بدانیم، اوقات آن‌ها را در ساعت‌هایی که به زیارت سپری نمی شود، چگونه باید پُر کرد؟

رفیعی، سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته در بخش سیاحتیِ گردشگری در مشهد را «کم‌تنوع» می‌خواند و یادآور می‌شود: پژوهشی با موضوع  سبد هزینه‌ای زائرین و گردشگران شهر مشهد در سال٩۶ انجام شده که نشان می‌دهد سهم بخش‌های مختلف از گردش مالی سالانه 12 تا 15هزار میلیارد تومانی در این عرصه، چقدر است؟ به استناد ارقام احصاء شده، گردشگران برای تفریح خود فقط ۵درصد در مشهد هزینه می‌کنند، در‌حالی‌که شهرمان ظرفیت‌های سیاحتی و تفریحی متعددی دارد. البته تنوع در حوزه سیاحتی شهرمان محدود است. باید توجه داشت اگر بسترها در این عرصه توسعه پیدا کنند، ماندگاری نیز افزایش می یابد.

حرف را می‌کشانیم به بحث اهمیت هدایت سرمایه‌ها در عرصه گردشگری مشهد و این استاد دانشگاه درباره آن می‌گوید: ما هنوز نتوانسته‌ایم در این باره جامعیتی میان دستگاه‌های مختلف اما مرتبط ایجاد کنیم. هرکدام با برنامه‌ریزی‌های جزیره‌ای خودشان، مسیری را پیش روی بخش خصوصی قرار می‌دهند. پایین بودن پیوندها و ارتباطات آن‌ها باعث می‌شود تا یک سرمایه‌گذار در مسیر حرکت خود هم برای اخذ مجوزهایش به چالش دچار شود و هم تصویر شفافی از نیازها و ظرفیت‌های خالی در حوزه گردشگری شهرمان نداشته باشد.

*گردشگری سیاحتی و سلامتی، اولویت سرمایه‌گذاری و توجه باشند

رئیس پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی خراسان‌رضوی از «امنیت سرمایه گذاری» به عنوان یک مولفه مهم یاد می‌کند و می‌افزاید: پروژه‌های بزرگی در مشهد در سال‌های اخیر با چالش و شکست مواجه شدند که همین امر فضا و امنیت سرمایه گذاری را متاثر از خود می‌سازد. 10، 15سال پیش رغبت به ساخت پروژه های اقامتی و تجاری بسیار زیاد بود اما در حالی‌که متولیان بخش خصوصی اعلام می کنند، ظرفیت های موجود اقامتی در ایام مختلف سال خالی می‎مانند؛ باز شاهد احداث زائرسراهای تقریبا دولتی  هستیم. خالی بودن ظرفیت واحدهای اقامتی در خصوص مراکز و پروژه‌های تجاری نیز مصداق دارد. بخش قابل توجهی از این سرگردانی در بحث سرمایه‌گذاری مربوط به عملکرد جزیره‌ای دستگاه‌های متولی می باشد.

از او می‌پرسیم کدام جنبه‌ها و شاخه‌های گردشگری در شهر مشهد، در امتداد گردشگری زیارتی، دارای پتانسیل مطلوب برای سرمایه‌گذاری هستند، در پاسخ از دو محور مهم سخن می‌گوید: یکی از ظرفیت‌های مورد نیاز سرمایه‌گذاری در مشهد، در حوزه «سیاحتی» است. البته نه پارک‌های آبی که به لحاظ تعداد به اشباع رسیده‌اند بلکه با ایده‌های جدید، باید ظرفیت‌های نو خلق شود. این‌ها برای گردشگران و زائران جذابیت فراوانی خواهند داشت. اما دومین محور «گردشگری سلامت» است که زیرساخت‌هایش- از نیروی متخصص تا زنجیره خدمات وابسته به آن- در مشهد فراهم هستند اما ضعف مدیریت در این عرصه، کلاف سردرگمی را موجب شده و معادلات را در این حوزه به نفع بخش دلالی و غیررسمی تمام کرده است.

 

رفیعی، همه آن چراهایی که در باب دلایل ضعف در حوزه سرمایه گذاری گردشگری شهر مشهد وجود دارد را با ذکر این نکته پاسخ می گوید: ظرفیت‌های گردشگری و حتی زیرساخت های فراهم شده در این حوزه، بر کسی پوشیده نیست اما باید پرسید با وجود این پتانسیل‌ها چرا هنوز "سند جامع گردشگری" که نقشه راه ما را برای فردایِ این عرصه مشخص می سازد، تدوین نشده است؟ نقشه‌ای که بگوید در آتیه صنعت گردشگری به چه بسترها و زیرساخت‌های نویی نیاز دارد؟ پاسخ بدهد که آیا به هتل‌سازی بیشتر نیاز است؟ اصلا برای دیگر اشکال گردشگری به چه زیرساخت‌هایی نیاز داریم؟ فقدان چنین نگاه کلان و هدفمندی، به سرمایه گذاری‌های حوزه گردشگری در مشهد آسیب وارد می کند چرا که برنامه‌ریزی‌ها روزمره و برای گذران امور کوتاه مدت خواهد بود و باید مدام منتظر فردا و اتفاقات آن باشیم بدون آنکه بدانیم چه باید بکنیم؟ همین می شود که چشم باز می‌کنیم و می‌بینیم بخش خصوصی فعال در این عرصه با چالش مواجه شده و خطر ورشکستگی او را تهدید می‌کند.

*دولت همراه بخش خصوصی باشد، نه رقیب آن

این کارشناس حوزه گردشگری، نقدهای مسئولان دولتی به ضعف بازاریابی در بخش خصوصی را این گونه جواب می دهد: اگر چنین است، چرا دولت در همین رابطه به کمک فعالان این حوزه نمی‌آید و به جای آن، بعضا خود مدیریت امور را بر عهده گرفته و به رقیب بخش خصوصی در این عرصه تبدیل می شود که مصداق آن را می توان در ایجاد زائرسرا دید.

او نکاتی را هم در باب موج جدید گردشگرانی عنوان می کند که اختلاف نرخ ارز، آن‌ها را مشتاق سفر به ایران کرده است؛«در شاخص های رقابت پذیری که نهاد بین المللی مربوطه، سالانه گزارش می‌کند، ایران سال‌هاست که در زمینه قیمت رتبه یک دنیا را دارد؛ یعنی ما ارزان‌ترین کشور در عرصه گردشگری هستیم. حتی به فرض اینکه ارزانی نرخ ارز، بر جریان جذب گردشگر موثر واقع می شود، باید پرسید چرا با هجوم گردشگران و زائران مواجه نشدیم؟ چرا یک دفعه 20میلیون گردشگر وارد ایران نشد و نهایتا 4یا 5میلیون نفر چمدانشان را به قصد سفر به کشورمان بستند؟ حقیقت اینجاست که تنها نرخ ارز بر امر جذب گردشگر موثر نیست و از روابط سیاسی تا مسائل فرهنگی، بر این عرصه اثرگذار می‌باشند، پس باید در تحلیل‌هایمان با نگاه منطقی به این مسائل توجه کنیم تا در معادلاتمان به اشتباه دچار نشویم.

رئیس پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی خراسان‌رضوی، از سه اقدام کلیدی برای اصلاح چهارچوب های برنامه ریزی در حوزه گردشگری و به تبع آن بهبود رویه‌های سرمایه‌گذاری سخن به میان می آورد و یادآور می‌شود: همان‌طور که تاکید شد، باید تدوین سند جامع گردشگری و نقشه راه این حوزه، در دستور کار قرار گیرد. دیگر آنکه، بخش دولتی بپذیرد که دولتی است و به قواعد بخش خصوصی احترام بگذارد، متقابلا بخش خصوصی نیز باید حضورش را پررنگ‌تر و مدیریتش را توانمند‌تر کند. نکته سوم اینکه، به تقاضای گردشگران و زائران نیز احترام بگذاریم و بکوشیم خواسته‌هایشان را بشناسیم، چون منهای اطلاع از این موارد، برنامه‌ها و اقداماتمان راه به جایی نمی برد.