"بوم گردی ظرفیت ها و چالش ها" عنوان یادداشت دکتر هادی رفیعی، رئیس پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی در روزنامه خراسان رضوی است که متن کامل آن را می توانید در ادامه بخوانید. 

 

اقامتگاه بومگردی به عنوان یکی از مراکز اسکان گردشگران می­باشد که می­تواند علاوه بر اینکه خود به عنوان یک جاذبه گردشگری باشد پتانسیل بالایی در جذب گردشگران به مناطق عموماً روستایی داشته باشد. این امر زمینه توسعه اکوتوریسم مناطق و معرفی جاذبه­های روستایی، فرهنگ و رسوم آنها و همچنین زمینه توسعه سوغات ساکنان محلی را فراهم می­نماید. توسعه اقامتگاه­های بوم گردی بواسطه نوع ساختمان­ها و مصالح به کار رفته تناسب بالایی با ویژگی­های مناطق دارد و الگویی پایدار در توسعه کسب و کارهای روستایی در راستای حفظ و پایداری محیط روستا می­باشد. چنین اقامتگاههایی می­تواند از یک طرف زمینه احیاء و نگهداری اکوسیستم­های روستایی را به ویژه از طریق ارزش­گذاری و ارزشمند نمودن سرمایه­های فرهنگی آنها را فراهم نماید و از طرف دیگر باعث افزایش پیوند بین شهر و روستا به عنوان یک از عوامل تثبیت جمعیت در مناطق روستایی گردد. این اقامتگاهها نه تنها خود باعث ایجاد اشتغال می­گردند بلکه زمینه ایجاد اشتغال غیر مستقیم در مناطق روستایی را فراهم می­آوردند. افزایش درآمد روستائیان و به ویژه افزایش درآمد غیر کشاورزی از دیگر مزایای مستقیم و غیر مستقیم چنین اقامتگاه­هایی است. این امر می­تواند باعث افزایش رفاه روستاییان گردد و لذا می­تواند در روستاهای هدف به عنوان یک ابزار در کاهش روند مهاجرت ایفای نقش نماید. چنین افزایش درآمدی از طریق ایجاد اشتغال نوین، فروش محصولات کشاورزی، فروش صنایع دستی و محصولات فرآوری شده روستایی محقق می­گردد.

استان خراسان رضوی با برخورداری از اقلیم­های متنوع و قرارگیری روستاهای مختلف در آن و همچنین حضور میلیونی زائران و گردشگران ایرانی و خارجی در این استان، از پتانسیل بالایی در جذب و توسعه اقامتگاههای بوم گردی برخوردار است. وجود شهرها و روستاهای مجاور کویر، قرارگیری روستاهای استان در نواحی کوهستانی و وجود چشمه ها و رودخانه­های دائمی و فصلی، برخورداری استان از محصول ویژه زعفران به عنوان یکی از برندهای روستایی و کشاورزی استان و همچنین وجود خانه های تاریخی و کاروانسراها و ... در استان و مناطق روستایی به عنوان اصلی­ترین پتانسیل استان در ایجاد و توسعه اقامتگاه­های بوم گردی می­باشد.

وضعیت اقامتگاه­های بوم گردی استان به گونه­ای است که در سالهای اخیر، اطلاعات گردشگران و افراد جامعه نسبت به این اقامتگاه­ها افزایش یافته و اقبال نسبی به استفاده از آنها وجود دارد. هر چند که در سال­های اخیر تعداد اقامتگاه­های بوم گردی استان رشد بسیار بالایی داشته و تا حدود زیادی از یک روند بدون برنامه ریزی برخوردار است. این در حالی است که افزایش آنها بدون ظرفیت سنجی و شناسایی ظرفیت مناطق در توسعه اقامتگاههای بوم گردی می­تواند نه تنها باعث ورشکستگی واحدهای جدید تازه تاسیس ­گردد بلکه واحدهای بوم گردی با پیشینه فعالیت چند ساله را نیز تهدید می­کند. به عبارت دیگر افزایش بی رویه و مدیریت نشده اقامتگاه­ها در استان که عموماً به صورت متمرکز در مناطق آن دیده می­شوند بقاء کسب و کارهای جدید و فعلی این حوزه را تهدید می­کند. لذا انتظار این است که در توسعه اقامتگاه­های بوم گردی در استان، ظرفیت مناطق در احداث اقامتگاه­های جدید درنظر گرفته شود. یکی از اصول کلیدی در توسعه گردشگری در مناطق روستایی که عمده اقامتگاه­های بوم گردی نیز در مناطق روستایی می­باشند، حفظ محیط زیست و توان اکولوژیکی مناطق است. لذا پیش زمینه توسعه چنین گونه­های گردشگری می­بایست توجه به مباحث پایدار زیست محیطی و فراهم نمودن زیر ساخت­های لازم در این خصوص است، نکته­ای که در حال حاضر در اغلب مناطقی که توسعه اقامتگاه­های بوم گردی در آنها رخ می­دهد رعایت نمی­گردد. به عبارت دیگر، رشد بی رویه این اقامتگاه­ها نه تنها کسب و کارهای فعلی این صنعت را تهدید می­کند بلکه در برخی موارد باعث تخریب محیط زیست و محیط روستایی نیز می­گردد.

نکته حائز اهمیت دیگر اینکه توسعه اقامتگاه­های بوم گردی می­بایست مبتنی بر استانداردها و ضوابط ویژه و بومی ایران باشد. عدم وجود ضابطه و استاندارد مشخص در این خصوص از دیگر مسائل و مشکلات اقامتگاه­های بوم گردی نه تنها استان بلکه کل کشور می­باشد. این امر باعث شده که عمده اقامتگاه­های استان بدون چارچوب و هدف مشخص و بدون برخورداری از معیار و شاخص ویژه ایجاد و احداث گردد. این امر بعضاً باعث تخریب و از بین رفتن مکان­های تاریخی و میراث استان می­گردد. هر چند که این شکل تنها خاص استان نبوده و کل اقامتگاه­های بوم گردی کشور با چنین مساله­ای مواجه می­باشند. در این خصوص می­بایست سازمان­های متولی و در راس آنها سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری چارچوب و نظام استاندارد این اقامتگاه­ها را تدوین و اجرا نماید.

مساله آموزش از دیگر مسائل حاکم بر عمده اقامتگاه­های بوم گردی استان می­باشد. از آنجایی که عمده این اقامتگاه­ها در مناطق روستایی می­باشد لذا نه تنها مدیران و کارکنان اقامتگاه­ها می­بایست از آموزش­های حرفه­ای و تخصص در خصوص چنین مکانهایی برخوردار باشند بلکه مناطق روستاهای هدف و ساکنان روستاها نیز می­بایست از آموزش­های عمومی مرتبط برخوردار گردند. مساله­ای که در حال حاضر در اکثر اقامتگاه­های جدید و مناطق روستایی وجود ندارد و این امر باعث پدیدار شدن مسائل و مشکلات عدیده­ای در صنعت گردشگری می­گردد.

در یک نگاه کلی می­توان گفت که اقامتگاه­های بوم گردی نیازمند یک برنامه جامع در توسعه آنها می­باشد که در آن نه تنها به ظرفیت سنجی و امکان سنجی توسعه اقامتگاه­ها توجه ویژه­ای شده باشد بلکه در ایجاد و توسعه اقامتگاه­ها می­بایست استاندارد و ضابطه ویژه­ای تدوین و به کار گرفته شود. همچنین برنامه توسعه اقامتگاه­های بوم گردی می­بایست بخشی از برنامه کلان توسعه گردشگری استان و در ارتباط و پیوند با سایر اجزاء توسعه صنعت گردشگری همچون میراث فرهنگی، صنایع دستی و ... باشد.