"چرا تحصیل آکادمیک در علوم انسانی و اجتماعی؟"  عنوان یادداشتی است از دکتر ندا رضوی زاده، عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی که در حاشیه بعضی مشاهدات و مشورت‌ها نوشته است؛ متن کامل این یادداشت را در ادامه می توانید بخوانید:

سال‌هاست که هنگام انتخاب رشته در مقطع اول دبیرستان یک پیشنهاد به دانش‌آموزانی که نمرات به نسبت خوبی در درس‌های ریاضی و علوم دارند و به علوم انسانی علاقه‌مندند این است که در رشته علوم تجربی یا ریاضی ادامه تحصیل بدهند، و علاقه‌شان را به علوم انسانی یا هنر به طور آزاد دنبال کنند. به‌دلایل مختلف ممکن است چنین انتخابی برای عده‌ای انتخاب سودمندی هم باشد. بسیاری از مدرسان و پژوهشگران امروز در رشته‌های علوم انسانی و اجتماعی، به‌ویژه در رشته‌ جامعه‌شناسی، مسیر مشابهی را تا پیش از تحصیلات تکمیلی طی کرده‌اند. فارغ از مزایا و هزینه‌های گوناگون چنین انتخابی، یکی از جذاب‌ترین مزیت‌های این تصمیم این است که می‌شود در حاشیه‌ی‌ مسیر حرفه‌ای و درآمدزای اصلی، علاقه به بعضی مباحث علوم انسانی و اجتماعی یا صاحبنظران آن را را به‌طور تفننی و گزینشی دنبال کرد و لذت برد و دلخوش بود. نمونه‌های معدودی هم از افراد خودآموخته در فضای فرهنگی و روشنفکری ما وجود دارند که بدون مدرک رسمی مرتبط، نویسندگان، مترجمان و صاحب‌نظران معتبر و قابل اعتنایی هستند. اما «به طور کلی»، این تصور که خودآموخته‌بودن در حوزه علوم انسانی و اجتماعی روش بهره‌ور و موفقی است، به نظر من برداشت اشتباهی است.
این که دانش‌ها غالباً در عرصه عمومی ظاهراً با همان واژگان و زبانی بیان می‌شود که به طور روزمره به کار می‌رود، رهزن است. این که این علوم زبان پیچیده و کاملا اختصاصی (مثل علوم تجربی پایه، ریاضی، مهندسی و پزشکی) ظاهراً ندارد، این تصور را به وجود آورده که علوم انسانی و اجتماعی مدرن در نهایت همین مطالبی است که در رسانه‌ها گفته می‌شود، و فهم عمومی از واژگان روزمره یا حدس زدن معنای واژه‌ها برای تحلیل در حوزه این علوم کافی است. این که کسی بخواهد با تحصیل در رشته‌های علوم پایه و ریاضی و مهندسی، ورزیدگی ذهنی پیدا کند امری است، و این که مطالعه پایه و نظام‌مند در علوم انسانی و اجتماعی را برای فهم و تحلیل متون مرتبط (یا حتی کاربرد شخصی این علوم) بی‌حاصل بداند، امر دیگری است.

یک مشکل اغلب افرادی که تحصیلات آکادمیک و نظام‌مند در علوم انسانی و اجتماعی مدرن ندارند این است که به‌دلیل مطالعه ذوقی و تصادفی و پراکنده، با مفهوم‌سازی‌ها و نظریه‌های اصلی و نسبت و ربط‌شان به هم و کاربردشان در تفسیر مشاهدات و مدعاها آشنا نیستند. محدوده‌های کاربرد، نقاط ضعف و قوت نظریه‌ها نسبت به هم، و نقدهای متقابل نظریه‌ها را نمی‌شناسند، تاریخ تفکر و تطور این علوم، هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی و روش‌شناسی مرتبط با هر نظریه را نمی دانند، و از «اهمیتِ» آگاهی به این مباحث هم بی‌اطلاع اند (جهل مرکب). طبیعتاً این بدان معنا نیست که هر کس مدرک رسمی آکادمیک علوم انسانی دارد تسلط تمام و کمال بر این مباحث دارد (اساسا اگر چنین چیزی امکانپذیر باشد)، بلکه مثل هر کسی که در هر رشته دیگری «مدرک» دارد تسلط امری نسبی است، و بدیهی و بی‌نیاز از تذکر است که تسلط به جد و جهد و تمرین و صرف زمان و استعداد و کنجکاوی و اشتیاق بستگی دارد. با این حال برنامه‌ها و سیلابس‌ها و متون درسی آکادمیک (حتی در همین شکل موجود در نظام آموزش دانشگاهی ما)، طوری طراحی شده که از کلیت و تاریخ مفاهیم و نظریه‌ها، مصداق‌ها، نقدها، تمایز‌ها، تشابه‌ها، همپوشانی‌ها، روابط هستی‌شناسی‌ها، معرفت‌شناسی‌ها و روش‌شناسی‌های این علوم و نظریه های‌شان فهمی نسبی به دست می‌دهند. تصویری که معمولا علاقه‌مندانِ غیرتحصیل‌کرده‌ی آکادمیکِ علوم انسانی و اجتماعی از این علوم دارند، تصویری ناقص است که حاصل ناخنک‌زدن‌های پراکنده به مطالبی است که جای آن‌ها را در تصویر جامع و کلی این علوم نمی‌دانند. حتی یک تحصیل‌کرده‌ی استاندارد این علوم هم به میزانی که با آن تصویر جامع آشناست و می‌تواند جای هر چیزی را در آن تصویر پیدا کند می‌تواند ادعای دانش‌آموختگی بکند.

از این رو یک پیشنهاد سودمند به دوستان غیرعلوم‌انسانی‌واجتماعی‌خوانده این است که اگر به این دانش‌ها «به طور جدی» علاقه‌مندند یا به هر دلیل به آن احساس نیاز می‌کنند، وقت بگذارند و دست کم بر اساس یک برنامه‌ی منظمِ مشابه برنامه‌های درسی دانشگاهی، مجموعه‌ای مختصر از متون درسی پایه (تکست‌بوک‌های شناخته شده و جهانی) یکی از این رشته‌ها را با تقدم و تاخر تعیین‌شده در برنامه مطالعه کنند تا درک درستی از چارچوب‌های تفکر و تحلیل در این علوم به‌دست آورند. برای یک شخص علاقه‌مند به این حوزه‌ها،‌ استنباط‌ها، تعمیم‌ها، ترکیب‌ها و ارزیابی‌ها پس از اتمام چنین برنامه‌ای بدون شک متفاوت از پیش خواهد بود.
‌‌‌‌